Η Σαντορίνη είναι ο κατ' εξοχήν τόπος νοσταλγίας για πολλούς λάτρεις της Ελλάδας, καθώς το νησί φημίζεται για τα ρομαντικά του ηλιοβασιλέματα. Όμως ένα υγρό μάγμα αναδύεται κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας και συσσωρεύεται σε μια τεράστια «φούσκα».
Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά ηφαίστεια παγκοσμίως και προσελκύει το ενδιαφέρον δεκάδων επιστημόνων που επισκέπτονται το νησί μαζί με τους υπόλοιπους τουρίστες για να δουν από κοντά και να το παρατηρήσουν ενδελεχώς.
Το ηφαίστειο αυτό άλλωστε, γεννήθηκε μέσα από τη θάλασσα και επηρέασε κατά σημαντικό τρόπο την γεωλογική μορφή όλης της Ανατολικής Μεσογείου – βεβαίως και την ανθρώπινη ζωή και δραστηριότητα στην περιοχή.
Διακεκριμένοι επιστήμονες τόσο της χώρας όσο και του εξωτερικού μελετούν το Ηφαίστειο αλλά και τις καταστροφικές συνέπειες που θα μπορούσε να έχει ενδεχόμενη έκρηξη. Την ώρα που η Σαντορίνη είναι πολύ πιο πυκνοκατοικημένη από ό,τι ήταν κατά την τελευταία έκρηξη πριν από 373 χρόνια.
Ο Δρ Ηφαιστειολόγος, Πρ. Τμήματος Φυσικών Κινδύνων ΕΑΓΜΕ, Πρόεδρος ΙΜΠΗΣ, Γιώργης Βουγιουκαλάκης, μίλησε αποκλειστικά στο Dnews.
Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:
Πρόσφατη έρευνα για το ηφαίστειο Κουλούμπο αναφέρει ότι η «τρέχουσα κατάσταση του θαλάμου μάγματος δείχνει πως μια έκρηξη με πιθανά σημαντικές επιπτώσεις είναι δυνατή στο μέλλον, μολονότι όχι επικείμενη». Είναι καινούργια τα δεδομένα αυτά; Υπήρχε παρακολούθηση στο παρελθόν; Πόσο επικίνδυνο είναι και πώς μπορεί να προσδιοριστεί το «είναι δυνατή στο μέλλον»; Πόσο κοντά είναι το ενδεχόμενο και από ποιους παράγοντες εξαρτάται;
Γιώργης Βουγιουκαλάκης: Οι πρόσφατες έρευνες, ή ορθότερα, η πρόσφατη δημοσίευση των συμπερασμάτων των γεωφυσικών ερευνών που έχουν πραγματοποιηθεί το 2015 στη Σαντορίνη από το πρόγραμμα Proteus, εντόπισε το βάθος και τον όγκο του μαγματικού θαλάμου (της αποθήκης μάγματος) του υποθαλάσσιου ηφαιστείου του Κουλούμπου, με καλύτερη ακρίβεια από αυτή που το γνωρίζαμε από τις προηγούμενες έρευνες. Διαπίστωσε δηλαδή ότι σε βάθος περίπου 3-4 χιλιόμετρα κάτω από το Κουλούμπο, υπάρχει μια περιοχή στην οποία φαίνεται να έχει συγκεντρωθεί 1,4 κ.χλμ. λιωμένο πέτρωμα. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, διατυπώθηκε η υπόθεση ότι, καθώς η
προηγούμενη έκρηξη του Κουλούμπου το 1650, εκτίναξε περίπου 2 κ.χλμ. μάγμα, και με την πιθανή προσέγγιση ενός ρυθμού τροφοδοσίας του θαλάμου για τα επόμενα χρόνια, στα επόμενα 150-200 χρόνια θα έχει συγκεντρωθεί ένας αντίστοιχος όγκος μάγματος με εκείνον που εκτινάχθηκε το 1650. Όλα δε αυτά με σημαντικές ακόμη αβεβαιότητες, κυρίως για τις ποσοτικές προσεγγίσεις.
Να διευκρινίσουμε λοιπόν ότι:
1. Βεβαίως και γνωρίζαμε ότι κάτω από το Κουλούμπο υπάρχει μαγματικός θάλαμος, που φιλοξενεί και συνεχίζει να τροφοδοτείται με λιωμένο πέτρωμα. Διαφορετικά δεν θα το χαρακτηρίζαμε ενεργό ηφαίστειο. Γνωρίζαμε επίσης, από παλαιότερες γεωφυσικές αλλά και από ηφαιστειολογικές – πετροχημικές – πετρολογικές αναλύσεις και μελέτες, ότι το μάγμα συσσωρεύεται σε μια περιοχή μικρού βάθους, μεταξύ 5 και 3 χιλιομέτρων.
2. Το νέο στοιχείο κυρίως είναι η πιθανή ποσοτική προσέγγιση στον όγκο του ήδη συσσωρευμένου μάγματος. Αυτή όμως η προσέγγιση, ερμηνευμένη ηφαιστειολογικά, σε καμιά περίπτωση δεν οδηγεί σε πρόβλεψη για πιθανή επαναδραστηριοποίηση του Κουλούμπου σε 150-200 χρόνια! Αντίθετα μάλιστα, αυτό μας καθησυχάζει, γιατί για να εκδηλωθεί μια επόμενη έκρηξη που θα εκτινάξει 2 κ.χλμ. μάγματος, το μάγμα που πρέπει να συσσωρευτεί στο θάλαμο είναι τουλάχιστον πενταπλάσιο από εκείνο που εκρέει! Έτσι, εάν ισχύουν οι παραδοχές της δημοσίευσης, θα πρέπει να περιμένουμε πολλές εκατονταετίες ακόμη για να έχουμε μια έκρηξη αντίστοιχη με αυτή του 1650. Τονίζουμε
επίσης, ότι δεν αρκεί η συσσώρευση ενός συγκεκριμένου όγκου μάγματος κάτω από ένα ηφαίστειο για να έχουμε έκρηξη. Χρειάζεται να συνυπολογίσουμε πλήθος άλλους παράγοντες που επηρεάζουν το χώρο και οδηγούν ή δεν οδηγούν σε έκρηξη.
3. Το Κουλούμπο παρακολουθείται αδιάλειπτα από το Ηφαιστειολογικό Παρατηρητήριο Σαντορίνης, σε πραγματικό χρόνο από το υπάρχον δίκτυο σεισμογράφων και περιοδικά με μετρήσεις, δειγματοληψίες και παρατήρηση όποτε υπάρχει δυνατότητα μέσω ωκεανογραφικών αποστολών, και βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας.
Σε περίπτωση έκρηξης του Κουλούμπου όπως το 1649 - 1650, είναι μόνο τα δηλητηριώδη αέρια που φοβόμαστε ή μπορεί να προκληθεί σεισμός και κάποιο τσουνάμι; Ποιοι κάτοικοι κινδυνεύουν, της Σαντορίνης ή και άλλων περιοχών;
Γιώργης Βουγιουκαλάκης: Ως ενεργό ηφαίστειο, το Κουλούμπο αναμένεται κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον να εκραγεί. Για το λόγο αυτό, και λαμβάνοντας υπόψη τα δεδομένα από την έκρηξη του 1650 ως το χειρότερο σενάριο για αντιμετώπιση, αυτή την περίοδο εκπονείται από την ΕΑΓΜΕ και σε συνεργασία με μια διεθνή ομάδα εμπειρογνωμόνων, μια μελέτη ποσοτικής προσέγγισης όλων των κινδύνων από μια τέτοια έκρηξη. Η μελέτη αυτή θα ολοκληρωθεί στο
τέλος του 2023 και τα στοιχεία θα δοθούν στη ΓΓΠΠ και τις τοπικές αρχές, ώστε να σχεδιαστούν όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας των πολιτών και των επενδύσεων, και να συμπεριληφθούν στο υπάρχον Σχέδιο ΤΑΛΩΣ για τον ηφαιστειακό κίνδυνο στη Σαντορίνη.
Προκαταρκτικά μπορούμε να δηλώσουμε ότι, η σημερινή επιστημονική γνώση και εμπειρία, εγγυάται ότι ακόμα και η εκδήλωση μιας έκρηξης αντίστοιχης με το 1650, μπορεί να αντιμετωπιστεί με μηδενικές απώλειες ανθρώπινων ζωών και όχι αξιόλογες επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Σαντορίνης αλλά και των Κυκλάδων.
Οι φυσικοί κίνδυνοι που συνεπάγεται μια έκρηξη όπως αυτή του 1650 είναι πολλοί:
- η σεισμική δραστηριότητα,
- η έκλυση επικίνδυνων αερίων,
- τα τσουνάμι,
- η ηφαιστειακή σποδός που θα τιναχθεί στην ατμόσφαιρα, η κίσσηρις που θα διασπαρθεί στη θάλασσα.
Για κάθε ένα από αυτούς τους κινδύνους θα υπάρξει συγκεκριμένη ποσοτική προσέγγιση, προσομοιώσεις των πιθανών συμβάντων και σχεδιασμός μέτρων για την αντιμετώπισή τους με τις ελάχιστες απώλειες και επιπτώσεις. Ως χώρο επιδράσεων, βεβαίως κυρίως αφορά τη Σαντορίνη, θα χρειαστεί όμως να ληφθούν και κάποια μέτρα στα εγγύτερα νησιά, όπως Ίο, Αμοργό και Ανάφη.
Υπάρχει και άλλο σημείο επικινδυνότητας στην Σαντορίνη εκτός από το Κουλούμπο;
Γιώργης Βουγιουκαλάκης: Το δεύτερο ενεργό ηφαιστειακό κέντρο είναι οι Καμένες. Για τις Καμένες πρέπει να πάρουμε υπόψη ότι:
1. Η επικινδυνότητα των εκρήξεών τους είναι πολύ χαμηλότερη σε σχέση με το Κουλούμπο. Καμιά από τις 8 ιστορικές εκρήξεις τους δεν προξένησε σοβαρά προβλήματα στη Σαντορίνη.
2. Για την περίπτωση ενεργοποίησης των Καμένων έχουν συνταχθεί όλα τα σενάρια και έχουν προβλεφθεί στο Σχέδιο ΤΑΛΩΣ όλα τα μέτρα αντιμετώπισης των προβλημάτων που θα εισάγει στο χώρο. Οπότε δεν προβλέπεται να υπάρξει οποιοδήποτε σοβαρό πρόβλημα διατάραξης της κοινωνικής και οικονομικής δραστηριότητας στη Σαντορίνη.
3. Οι Καμένες παρακολουθούνται διαρκώς και συστηματικά από ένα πλήρες πολύ-παραμετρικό δίκτυο του Ηφαιστειολογικού Παρατηρητηρίου της Σαντορίνης, υπό την ευθύνη του Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ), γεγονός που εγγυάται ότι θα υπάρξει έγκαιρη ανίχνευση οποιασδήποτε διατάραξης της κατάστασης ηρεμίας των Καμένων, στην οποία βρίσκονται σήμερα.
