Μετά την προβολή της ταινίας «Τα Σαγόνια του Καρχαρία», εκατομμύρια άνθρωποι απέφυγαν να κολυμπήσουν σε βαθιά νερά, τρομαγμένοι από την ιδέα ότι οι καρχαρίες θα μπορούσαν να κρύβονται εκεί, κοντά στην ακτή. Άλλοι έβλεπαν εφιάλτες με τρομακτικούς καρχαρίες ή κοιτούσαν με αγωνία τον ορίζοντα, μήπως διέκριναν κάτι απειλητικό στον ορίζοντα, εκεί όπου η θάλασσα συναντά τον ουρανό. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι η ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ, που έχει γίνει πλέον κλασική, ήταν ένα από τα πιο επιδραστικά φιλμ όλων των εποχών, όχι μόνο για τις φοβίες που προκάλεσε σε αμέτρητους θεατές, αλλά κυρίως για την αριστοτεχνική κινηματογραφική αφήγηση, τη σκηνοθετική τεχνική και τη βαθιά πολιτική αλληγορία που κρύβεται πίσω από την ιστορία της, αναδεικνύοντας την αλαζονεία του ανθρώπου απέναντι στη φύση και τη καταναλωτική μανία του καπιταλισμού.
Παρά το γεγονός ότι ο Σπίλμπεργκ είχε χαρακτηρίσει τα γυρίσματα της ταινίας του ως την «πιο ψηλή βουτιά που μπορούσε να γίνει σε ενάμισι μέτρο νερό», το κύμα που προκάλεσε η πρεμιέρα της ταινίας ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Η ταινία υπήρξε έναν τεράστιο εισπρακτικό και καλλιτεχνικό θρίαμβο, που γέννησε την έννοια του «μπλοκμπάστερ» και καθιέρωσε το καλοκαίρι ως την πιο κερδοφόρα περίοδο για το αμερικανικό box office.
Συμπληρώνοντας μισό αιώνα από την πρεμιέρα της, η θρυλική ταινία «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» μάς προσφέρει την ευκαιρία να ανατρέξουμε στην ιστορία της γέννησής της και της διαδικασίας δημιουργίας της. Το 2001, η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου την χαρακτήρισε «πολιτιστικά, αισθητικά και ιστορικά σημαντική» και την ενέταξε στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου των ΗΠΑ. Η ταινία παραμένει ένα δημοφιλές έργο με βαθιά απήχηση στο κοινό, και η σημασία της είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς κρύβει πίσω της πολλά περισσότερα από όσα φαίνονται επιφανειακά.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
{https://www.youtube.com/watch?v=BU_j7fyBF-A&ab_channel=UniversalPicturesAll-Access}
Το ανατριχιαστικό βιβλίο
Όλα ξεκίνησαν με το βιβλίο του Πίτερ Μπέντσλεϊ, ενός 34χρονου δημοσιογράφου και λάτρη των καρχαριών, το οποίο κυκλοφόρησε στην Αμερική το 1974. Αν και το μυθιστόρημα αντιμετωπίστηκε με επιφυλακτικότητα από τους επιμελητές του εκδοτικού οίκου λόγω των έντονων και βίαιων περιγραφών του πρώτου θύματος του καρχαρία, η ιστορία του θαλάσσιου σίριαλ κίλερ έφερε κάτι πρωτόγνωρο στη λογοτεχνία και προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον.
Από τον Στάρτζες στον Σπίλμπεργκ
Οι παραγωγοί Ρίτσαρντ Ζάνουκ και Ντέιβιντ Μπράουν, μόλις διάβασαν το βιβλίο, το θεώρησαν «το πιο συναρπαστικό πράγμα που είχαν διαβάσει ποτέ» και εξασφάλισαν τα δικαιώματα για την κινηματογραφική του μεταφορά. Η αρχική επιλογή για σκηνοθέτη ήταν ο διάσημος Τζον Στάρτζες, αλλά η συνεργασία δεν προχώρησε. Στη συνέχεια, επιλέχθηκε ο Ντικ Ρίτσαρντς, ο οποίος όμως αποδείχθηκε ακατάλληλος για το έργο. Τελικά, απευθύνθηκαν στον Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο οποίος, αν και νέος τότε σκηνοθέτης, είχε ήδη εντυπωσιάσει με το «Εξπρές του Σούγκαρλαντ», το οποίο είχε σκηνοθετήσει για την ίδια παραγωγή. Όταν διάβασε το βιβλίο, ο Σπίλμπεργκ εντυπωσιάστηκε και συμφώνησε να αναλάβει τη σκηνοθεσία. Η ταινία του, όπως αποκάλυψε ο ίδιος αργότερα, είχε αρκετά κοινά με το πρώτο του σημαντικό έργο, τη «Μονομαχία», όπου ένας ήσυχος οδηγός προσπαθεί να επιβιώσει από την επίθεση ενός «δαιμονισμένου» φορτηγού. Μάλιστα, για την ταινία του «Σαγόνια του Καρχαρία», ο Σπίλμπεργκ χρησιμοποίησε τον ήχο του καταστρεφόμενου φορτηγού ως τον επιθανάτιο ρόγχο του καρχαρία!
Του φορτηγού και του καρχαρία
Λίγο πριν ξεκινήσει τα γυρίσματα, ο Σπίλμπεργκ ένιωσε άβολα, φοβούμενος ότι μπορεί να τυποποιηθεί ως «ο σκηνοθέτης του φορτηγού και του καρχαρία», θέλησε να αποχωρήσει και να μετακομίσει 20th Century Fox, αλλά το αρνήθηκε η Universal. Όμως, η καθοριστική παρέμβαση για να πειστεί ο Σπίλμπεργκ ήταν ο Μπράουν, που του είπε ότι «μετά τα «Σαγόνια» μπορείς να κάνεις όσες ταινίες θέλεις». Έτσι, ο σκηνοθέτης θα ξεκινήσει τα γυρίσματα με έναν αρχικό προϋπολογισμό 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων, που αποδείχθηκε πολύ μικρός με τον τελικό των 12 εκατομμυρίων.
Ο πρωταγωνιστής
Αμέσως, ο Σπίλμπεργκ θα ριχτεί στη δουλειά και μαζί με τον συγγραφέα και τον σεναριογράφο Καρλ Γκότλιμπ, θα αρχίσουν να δουλεύουν το σενάριο. Ο νεαρός σκηνοθέτης θα αλλάξει αρκετά πράγματα από το βιβλίο και θα επικεντρωθεί στο δεύτερο μισό. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν στο νησί Martha's Vineyard, έναν τόπο παραθερισμού της μεσαίας τάξης. Ωστόσο, προηγουμένως δόθηκε μια μάχη για το καστ, καθώς οι παραγωγοί ήθελαν τρανταχτά ονόματα, κάτι με το οποίο διαφωνούσε ο Σπίλμπεργκ, που υποστήριζε ότι πρωταγωνιστής της ταινίας έπρεπε να είναι ο καρχαρίας. Πέρασαν πολλοί για τους κεντρικούς ρόλους, από Ρόμπερτ Ντιβάλ και Τσάρλτον Ίστον μέχρι Λι Μάρβιν και Στέρλινγκ Χέιντεν, αλλά ευτυχώς τελικά θα περάσει του σκηνοθέτη, που θα φέρει τον Ρόι Σάιντερ για τον ρόλο του αστυνομικού, τον Ρόμπερτ Σο για τον κυνηγό καρχαριών και τον Ρίτσαρντ Ντρέιφους για τον ρόλο του ωκεανογράφου.
Τα περιπετειώδη γυρίσματα
Οι περιπέτειες των γυρισμάτων και οι απίστευτες τεχνικές που αναπτύχθηκαν προκειμένου να φαίνονται όλα αληθινά, θα μπορούσαν να αποτελέσουν το θέμα ενός βιβλίου. Ο Σπίλμπεργκ που ήθελε να κινηματογραφήσει τις σκηνές μέσα στο νερό με κοντινά πλάνα, για να μοιάζουν με αυτό που βλέπουν οι άνθρωποι που κολυμπούν, ο κινηματογραφιστής του Μπιλ Μπάτλερ επινόησε ένα νέο εξοπλισμό για να διευκολύνει την υποβρύχια λήψη, συμπεριλαμβανομένης μιας εξέδρας για να διατηρεί την κάμερα σταθερή και ένα υποβρύχιο κουτί κάμερας. Μετά έπρεπε να βρεθεί ο φονικός καρχαρίας. Αρχικά οι παραγωγοί είχαν την ιδέα να εκπαιδεύσουν έναν... μεγάλο λευκό καρχαρία, αλλά αυτό ήταν αδύνατο. Έτσι, σχεδιάστηκαν τρεις καρχαρίες για κάθε πλευρά των πλάνων, από τον καλλιτεχνικό διευθυντή και σχεδιαστή παραγωγής Τζόε Άλβες. Τα θαλάσσια θηρία κατασκευάστηκαν από την Rolly Harper's Motion Picture, ενώ ακολούθησε ολόκληρη επιχείρηση για να μεταφερθούν και να τοποθετηθούν στο σετ. Επίσης, κατασκευάστηκαν δύο πανομοιότυπα μοντέλα του σκάφους «Όρκα», το ένα αποκλειστικά και μόνο για τη βύθισή του. Επίσης, ακόμη ένας λόγος που η παραγωγή ξέφυγε κατά πολύ από το αρχικό πλάνο ήταν οι καθυστερήσεις και οι δυσκολίες των γυρισμάτων, που έγιναν για πρώτη φορά στον ωκεανό, αλλά και στην τελειομανία του σκηνοθέτη. Πάντως, οι καθυστερήσεις, αποδείχθηκαν ευεργετικές από πολλές απόψεις, καθώς βελτιώθηκε το σενάριο, ενώ η ταινία τρόμου μεταμορφώθηκε σε στυλ Χίτσκοκ και τα πολιτικά της νοήματα έγιναν πιο διαυγή.
Το στόρι
Το στόρι, λίγο πολύ γνωστό. Σε ένα νησί, όπου όλα κυλούν ήρεμα και το κύριο εισόδημα των κατοίκων του έρχεται από τον τουρισμό, με την έναρξη της θερινής περιόδου εμφανίζεται ένας λευκός καρχαρίας που επιτίθεται σε ανθρώπους. Αν και ο αρχηγός της αστυνομίας, που φοβάται τη θάλασσα, επιμένει να κλείσουν οι παραλίες για την ασφάλεια των παραθεριστών, ο δήμαρχος, αρνείται φοβούμενος την οικονομική καταστροφή. Όταν όμως, ο αριθμός των θυμάτων αρχίζει να αυξάνεται ο αρχηγός θα προχωρήσει μαζί με έναν έμπειρο καπετάνιο, κυνηγό καρχαριών κι έναν ωκεανογράφο να βγουν στον ωκεανό για να εντοπίσουν και να σκοτώσουν το θαλάσσιο τέρας.
Θαυμαστή πολιτική αλληγορία
Η αλληγορική διάσταση της ταινίας, ξεκινά ακόμη και με την ονομασία του θέρετρου, Amity (Συμφιλίωση), ενώ τόσο η στάση του δημάρχου και των αξιοσέβαστων κατοίκων, που δεν διστάζουν σε τίποτα μπροστά στο κέρδος και την ανάπτυξη του τουρισμού, αναδεικνύουν την κατηφορική φόρα που είχε πάρει από τότε το κυρίαρχο αμερικάνικο ρεύμα. Ταυτόχρονα, φωτίζεται η θέληση του ανθρώπου για να τιθασεύσει τη φύση, αλλά και η τραυματική ιστορία ενός έθνους, που πίσω από κραυγαλέους εορτασμούς περί Ανεξαρτησίας και Δημοκρατίας, κρύβει τα εγκλήματά του κατά της ανθρωπότητας (χαρακτηριστική η σκηνή για την ατομική βόμβα του ‘45) και της συμβολικής του τιμωρίας που έρχεται από τον καρχαρία και τον αποτρόπαιο θάνατο του κυνηγού του, κατάλοιπο της ψυχροπολεμικής Αμερικής. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι θα γλυτώσουν από τα σαγόνια ο ωκεανογράφος, που αντιπροσωπεύει τη νέα γενιά, που ακόμη δεν έχει πάρει πάνω της τα κρίματα του παρελθόντος και ο αστυνόμος που δεν θέλει «να σώσει τον κόσμο», ούτε να επιβληθεί στη φύση, αλλά να προστατέψει, όπως επιβάλει το καθήκον του, τους συνανθρώπους του.
Σκηνοθετική δεξιοτεχνία
Η υποδειγματική σκηνοθεσία του Σπίλμπεργκ θα αλλάξει τα δεδομένα στο αμερικάνικο σινεμά, διατηρώντας αξεπέραστα την αρραγή ενότητα χρόνου, χώρου και δράσης, εξαιρετικό συγχρονισμό και δημιουργικές καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, που θα καταστήσουν την ταινία, μία από τις σημαντικότερες όλων των εποχών. Όμως, δίπλα του, ο Σπίλμπεργκ, εκτός από μία έξοχη τριάδα πρωταγωνιστών, με τον Ρόμπερτ Σο να ξεχωρίζει, είχε και μια σειρά θαυμαστών επαγγελματιών (ήχος, μοντάζ, διεύθυνση φωτογραφίας, καλλιτεχνικής διεύθυνσης, εφέ), ενώ η υποβλητική μελωδία του μόνιμου συνεργάτη του Τζον Γουίλιαμς, προκαλεί ανατριχίλες ακόμη και όταν την ακούς σε ένα ορεινό θέρετρο ή ακόμη και σε ένα λούνα παρκ. Δεν μπορεί θα κοιτάξεις πίσω σου…
Τύψεις
Δυο χρόνια πριν, ο Σπίλμπεργκ εξέφρασε τις τύψεις του και ότι ήταν «πραγματικά μετανιωμένος» για τη δυσφήμιση των καρχαριών και τη ραγδαία συρρίκνωση του πληθυσμού τους, ενισχύοντας ταυτόχρονα και την επιθυμία πολλών ανθρώπων για «σούπα με πτερύγια καρχαρία». Αρκεί να μην μετάνιωσε, ο μεταμορφωμένος και οσκαροθήρας Σπίλμπεργκ και για όλα τα άλλα που αναδεικνύει η ταινία και παραμένουν δυστυχώς επίκαιρα...
