Το 2012 αποτέλεσε σημείο τομής για τα πολιτικά πράγματα της χώρας. Οι δύο εκλογικοί σεισμοί τον Μάιο και Ιούνιο θρυμμάτισαν το δικομματικό κατεστημένο της Μεταπολίτευσης και ανέδειξαν τον ΣΥΡΙΖΑ σε κυρίαρχη δύναμη του προοδευτικού χώρου και βασικό διεκδικητή της εξουσίας.
Στις εκλογές του Μαΐου του 2012 ΝΔ και ΠΑΣΟΚ καταρρέουν υπό το βάρος τη χρεοκοπίας και του Μνημονίου παίρνοντας αντίστοιχα 18,85% (από 33,47% το 2009) και 16,78% (από 43,92%). Ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε στη δεύτερη θέση με 16,78% από 4,6% το 2009. Μετά την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, στις νέες εκλογές του Ιουνίου η ΝΔ πήγε στο 29,66%, ο ΣΥΡΙΖΑ στο 26,89% και το ΠΑΣΟΚ στο 12,28%. ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΔΗΜΑΡ θα σχηματίσουν τελικά κυβέρνηση υπό τον Αντώνη Σαμαρά, αλλά ο δρόμος της εξουσίας είχε ανοίξει για τον ΣΥΡΙΖΑ και τον Αλέξη Τσίπρα.
Σήμερα, 12 χρόνια μετά, αυτά τα εκλογικά αποτελέσματα δεν προκαλούν ιδιαίτερη εντύπωση. Αλλά ακόμα και τον Μάρτιο του 2012 κανένας δεν θα μπορούσε να τα φανταστεί. Ήταν το απίθανο που έγινε πραγματικότητα.
Η κατάρρευση του ΣΥΡΙΖΑ
Τις τελευταίες ημέρες τίθεται το ερώτημα αν ζούμε το 2012 από την ανάποδη. Αν βλέπουμε δηλαδή τη μετατροπή του ΠΑΣΟΚ στο βασικό κόμμα της Κεντροαριστεράς και τον υποβιβασμό του ΣΥΡΙΖΑ σε δευτερεύοντα ρόλο στο πολιτικό σύστημα.
Υπάρχουν ενδείξεις που στηρίζουν την ανάλυση περί 2012 από την ανάποδη. Στις τελευταίες δημοσκοπήσεις το ΠΑΣΟΚ έχει περάσει στη δεύτερη θέση. Οι εσωκομματικές εκλογές του διεξάγονται σε χαμηλούς τόνους, χωρίς οι αντιπαραθέσεις των υποψηφίων αρχηγών να υπερβαίνουν τα εσκαμμένα. Το λογικό είναι ότι ο/η νέος αρχηγός θα ανεβάσει περισσότερο το κόμμα.
Την ίδια στιγμή, ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Μετά το 17,8% του 2023 και το 14,92% των ευρωεκλογών, τώρα οι δημοσκοπήσεις τον φέρνουν στην πέμπτη θέση με ποσοστό κάτω του 10%. Η καθαίρεση του Κασσελάκη από την Κεντρική Επιτροπή (γεγονός πρωτοφανές στα μεταπολιτευτικά χρονικά), αποτέλεσε την πιο οξεία αλλά όχι την έσχατη έκφραση της εσωκομματική κρίσης του ΣΥΡΙΖΑ. Η στάση του Κασσελάκη και των οπαδών δεν αφήνουν αμφιβολίες ότι η σύγκρουση θα συνεχιστεί μέχρι την εκλογή του νέου προέδρου και θα κινηθεί πέρα από κάθε όριο δεοντολογίας. Η νέα διάσπαση πρέπει να θεωρείται βέβαιη.
Η σαπουνόπερα Κασσελάκη απαξιώνει συνολικά τον ΣΥΡΙΖΑ σε βαθμό που αρκετοί αναλυτές αναρωτιούνται αν αυτό που βλέπουμε δεν είναι απλώς ο υποβιβασμός ενός κόμματος αλλά η εν εξελίξει πλήρης κατάρρευσή του. Πώς αλήθεια να ανασυγκροτηθεί ένα κόμμα όταν τα στελέχη του ανταλλάσσουν ιταμές κατηγορίες αντιδημοκρατικές πρακτικές και διαφθορά; Πώς να πείσει ξανά ένα κόμμα που μετέτρεψε τα τρολ των social σε σημαίνοντες παράγοντες της εσωτερικής δομής του; Πώς να διεκδικήσει ξανά την εξουσία ένα κόμμα που λίγοι πλέον το παίρνουν στα σοβαρά;
Στη ΔΕΘ αναδείχθηκε το βάθος της κρίσης του ΣΥΡΙΖΑ. Ήταν η δεύτερη συνεχόμενη φορά που η αξιωματική αντιπολίτευση πήγε στη ΔΕΘ με υπηρεσιακό επικεφαλής -κάτι που δεν έχει προηγούμενο στα 50 χρόνια της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Ο δε Νίκος Παππάς δέχτηκε στην καθιερωμένη συνέντευξη Τύπου δεκαπέντε (15) ερωτήσεις για τα εσωκομματικά.
Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κάνει αντιπολίτευση στην κυβέρνηση αλλά στον εαυτό του. Γι’ αυτό αντιμετωπίζει πλέον υπαρξιακή απειλή.
Οι διαφορές
Η ελεύθερη πτώση του ΣΥΡΙΖΑ και η άνοδος του ΠΑΣΟΚ δίνουν επιχειρήματα σε όσους-ες υποστηρίζουν ότι βλέπουμε το 2012 από την ανάποδη. Ωστόσο, σημαντικοί παράγοντες διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή κατάσταση από εκείνη του 2012.
Πρώτα απ’ όλα, ο εκλογικός σεισμός του 2012 δεν αφορούσε μόνο την αλλαγή των συσχετισμών στον προοδευτικό χώρο. Επρόκειτο για την κατάρρευση ολόκληρου του μεταπολιτευτικού δικομματικού κατεστημένου που ήρθε ως συνέπεια της οικονομικής κατάρρευσης. Σήμερα, παρά την υποχώρηση που σημειώνει, η Νέα Δημοκρατία είναι πολύ πιο ισχυρή και σταθερή. Συνολικά το πολιτικό σύστημα είναι πολύ πιο σταθερό από το 2012 όταν τα κόμματα που ευθύνονταν για τη χρεοκοπία, σαρώνονταν από τη λαϊκή οργή.
Επιπλέον, το 2012 ζούσαμε το πιο έντονο κύμα πολιτικοποίησης από το 1974, το οποία μάλιστα συνοδευόταν από τα μεγάλα κινήματα των πλατειών. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ αποτελούσε βασικό θέμα συζήτησης στις γειτονικές και τα καφενεία. Σήμερα, η ελληνική κοινωνία διέρχεται φάση ιδιώτευσης και αποστασιοποίησης από την πολιτική. Οι εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ και το ΠΑΣΟΚ μπορεί να ιντριγκάρουν τους δημιοσιολογούντες και τους στρατευμένους των κομμάτων, αλλά γενικά δεν συζητιούνται στις παρέες.
Η αδυναμία του ΠΑΣΟΚ
Η πιο μεγάλη διαφορά όμως έχει να κάνει με τα χαρακτηριστικά της ανερχόμενης δύναμης του προοδευτικού χώρου, Το 2012 δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από την κατάρρευση του μεταπολιτευτικού κατεστημένου, αλλά και από την ιλιγγιώδη άνοδο μιας ριζοσπαστικής πολιτικής δύναμης που υποσχόταν να τα αλλάξει όλα. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν εκπροσωπούσε απλώς το νέο, αλλά ενσάρκωνε τη «θύελλα και ορμή» της νεότητας.
Σήμερα το ΠΑΣΟΚ δεν είναι αυτή η περίπτωση. Η άνοδος που καταγράφει είναι σημαντική για τα δεδομένα του συρρικνωμένου πλέον προοδευτικού χώρου, αλλά δεν είναι εντυπωσιακή. Μπορούμε να προβλέψουμε με αρκετή σιγουριά (όση δηλαδή μπορεί να έχει κανείς σε αυτήν την εποχή της αβεβαιότητας) ότι το ΠΑΣΟΚ θα κρατήσει το προβάδισμα από τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά μοιάζει αμφίβολο αν μπορεί να απειλήσει ακόμα και αυτήν την αποδυναμωμένη Νέα Δημοκρατία.
Ίσως ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι στην προεκλογική εκστρατείας τους μέχρι τώρα οι υποψήφιοι αρχηγοί του ΠΑΣΟΚ ενδιαφέρθηκαν πιο πολύ να αποδείξουν ότι είναι οι συνεχιστές του ένδοξου παρελθόντος του κόμματος παρά ότι εκπροσωπούν μια νέα ελπίδα για την ελληνική κοινωνία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΠΑΣΟΚοι δείχνουν το τελευταίο διάστημα πολύ μεγαλύτερη σοβαρότητα από τους ΣΥΡΙΖαίους -πράγμα όχι δύσκολο, εδώ που τα λέμε. Αλλά δεν μπορεί να πει κανείς ότι εκπέμπουν πολιτική γοητεία.
Γι’ αυτό άλλωστε, ακόμα και αν υποθέσουμε ότι ζούμε κάποιου είδους 2012 από την ανάποδη, αυτό είναι σε μικρογραφία. Σαν τα sequel που έχουν χάσει τη λάμψη της πρώτης ταινίας.