Λίγες ώρες νωρίτερα είχε δημοσιεύσει το τελευταίο άρθρο του, με θέμα την κακοποίηση σε ένα κέντρο απεξάρτησης. Σύμφωνα με τους αυτόπτες μάρτυρες, ένας άνδρας τράβηξε τον δημοσιογράφο από το αυτοκίνητό του και τον πυροβόλησε 12 φορές. Ο Βαλντέζ είχε μόλις φύγει από τα γραφεία του εβδομαδιαίου περιοδικού που είχε συνιδρύσει και διηύθυνε. Το Ríodoce καλύπτει το έγκλημα και τη διαφθορά στην Σιναλόα, μια από τις πιο βίαιες πολιτείες του Μεξικού και πατρίδα του πιο διαβόητου καρτέλ ναρκωτικών της χώρας.
Ο Βαλντέζ ήταν ο όγδοος δημοσιογράφος που δολοφονήθηκε στο Μεξικό από τις αρχές της χρονιάς. Ο δέκατος ήταν ο Σαλβαντόρ Αντάμε, διευθυντής ενός μικρού τηλεοπτικού σταθμού, ο οποίος είχε απαχθεί ένα μήνα νωρίτερα. Το απανθρακωμένο πτώμα του ανακαλύφθηκε στις 14 Ιουνίου. Σύμφωνα με την ΜΚΟ, από τον Δεκέμβριο του 2012 –οπότε τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ο Ενρίκε Πένια Νέτο – 27 Μεξικανοί δημοσιογράφοι έχουν δολοφονηθεί για λόγους που επιβεβαιωμένα σχετίζονται με τη δουλειά τους, ενώ τουλάχιστον άλλοι 40 έχουν δολοφονηθεί ή αγνοούνται, για λόγους που δεν έχουν διαλευκανθεί.
Το σίγουρο είναι ότι το Μεξικό θεωρείται μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο για τους εργαζόμενους στα μέσα ενημέρωσης. Όμως η περίπτωση του Χαβιέρ Βαλντέζ είναι ξεχωριστή: Ένας από τους πιο διάσημους και έγκυρους δημοσιογράφους της χώρας, ο Βαλντέζ απολάμβανε διεθνή αναγνωρισιμότητα και είχε επανειλημμένα βραβευτεί από διεθνείς οργανισμούς. Κοινή πεποίθηση ήταν ότι η φήμη, όπως και η μακρά πείρα του, λειτουργούσαν προστατευτικά. Ανάμεσα στους συναδέλφους του ήταν περίπου θρύλος. Είχε καταφέρει να παραμείνει ζωντανός καλύπτοντας τον κόσμο των καρτέλ επί σχεδόν τρεις δεκαετίες.
Η είδηση της δολοφονίας ήταν σοκ για ανθρώπους που δεν σοκάρονται εύκολα. Εάν δολοφονήθηκε ο Βαλντέζ, κανείς δεν είναι ασφαλής. Αντιδρώντας άμεσα, την επόμενη μέρα οι δημοσιογράφοι της χώρας κατέβηκαν σε διαδήλωση απαιτώντας από την κυβέρνηση να πάρει μέτρα για την ασφάλειά τους. Συμμερίζεται, άραγε, την αγωνία τους η μεξικανική κοινωνία; Ο ίδιος ο Βαλντέζ δεν το πίστευε.
Η δουλειά του Ríodoce στη Σιναλόα
Λίγη ώρα πριν πέσει νεκρός στη μέση του δρόμου, ο Βαλντέζ είχε συζητήσει με τους συναδέλφους του στο Ríodoce για την κοινή τους πεποίθηση ότι η ζωή του διέτρεχε άμεσο κίνδυνο. Πρόσφατα το περιοδικό είχε δημοσιεύσει ρεπορτάζ για τη μάχη διαδοχής που ξέσπασε στο καρτέλ της Σιναλόα μετά την έκδοση του Χοακίν «Ελ Τσάπο» στις ΗΠΑ τον περασμένο Ιανουάριο. Το ρεπορτάζ μιλούσε και για τις σχέσεις κάποιων πολιτικών με το καρτέλ. Οι συντάκτες του Ríodoce θεωρούσαν ότι ο διευθυντής τους έπρεπε να φύγει για ένα διάστημα από την πολιτεία. Ο Βαλντέζ συμφωνούσε. Ήταν η δεύτερη φορά μέσα στο 2017 που εξέφραζε φόβους για την ασφάλεια του ίδιου και της οικογένειάς του. Τον Μάρτιο, όταν άγνωστοι αγόρασαν όλα τα αντίτυπα ενός τεύχους, πριν αυτά φτάσουν στα σημεία διανομής, ο Βαλντέζ επικοινώνησε με την οργάνωση CPJ. Καταλάβαινε ότι αυτή τη φορά κάτι δεν πήγαινε καθόλου καλά.
Στο Ríodoce δεν ήταν άμαθοι στις απειλές. Άγνωστοι πέταξαν χειροβομβίδα στα γραφεία προκαλώντας σοβαρές υλικές ζημιές τον Σεπτέμβριο του 2009, μετά τη δημοσίευση του άρθρου «Ο εκτελεστής: Η ομολογία ενός δολοφόνου στη Σιουδάδ Χουαρέζ». Το 2011, η ιστοσελίδα του περιοδικού έπεσε θύμα DoS, με αποτέλεσμα να μείνει για μια εβδομάδα offline. «Οι συντάκτες του Ríodoce δοκίμαζαν πάντα τα όριά τους. Είχαν συνείδηση του γεγονότος ότι κινούνται σε βαθιά νερά, ότι κάνουν έρευνα σε έναν πολύ σκληρό χώρο όπου συναντιούνται η μαφία, οι συμμορίες ναρκωτικών και η πολιτική. O Βαλντέζ ήταν ανήσυχος καθώς κάποιες πληροφορίες που είχε δημοσιεύσει ήταν ιδιαιτέρως ευαίσθητες», μας λέει ο Κάρλος Λαουρία της οργάνωσης CPJ, ο οποίος ήταν και προσωπικός φίλος του Βαλντέζ. «Ήμασταν έτοιμοι να τον βγάλουμε από τη χώρα αν χρειαζόταν. Τον Μάρτιο έφυγε για λίγο από τη Σιναλόα. Καθώς η κατάσταση έδειχνε να ηρεμεί, ο ίδιος έκρινε ότι δεν υπήρχε λόγος να φύγει από τη χώρα». Ήταν η πρώτη φορά στη διάρκεια της τριαντάχρονης καριέρας του που σκέφτηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του για λόγους ασφαλείας.
Θεωρείται πιθανό το άρθρο που στοίχισε τη ζωή του Βαλντέζ να ήταν μια συνέντευξη με τον Νταμάσο “Ελ Λισενσιάδο” Λόπεζ, έμπορο ναρκωτικών που θέλει να πάρει τον έλεγχο του καρτέλ από τους γιους του Ελ Τσάπο. Ο Ελ Λισενσιάδο, όμως, συνελήφθη στις αρχές Μαΐου, λίγο πριν τη δολοφονία του δημοσιογράφου. Είναι άγνωστο αν ενόχλησε κάποιο άλλο ρεπορτάζ γύρω από τις σχέσεις πολιτικών με το καρτέλ. Το Ríodoce θεωρείται ένα από τα καλύτερα έντυπα ερευνητικής δημοσιογραφίας της Σιναλόα και ένα από τα λίγα μέσα που τολμούν να δημοσιεύουν συστηματικά εκτενή και σε βάθος ρεπορτάζ γύρω από το έγκλημα και τη διαφθορά που συνδέονται με τα ναρκωτικά. Ο Κάρλος Λαουρία πιστεύει ότι οι συντάκτες του «είναι αξιέπαινοι για το κουράγιο τους. Και γνωρίζω ότι είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν».
«Δεν θέλω να με ρωτήσουν, κι εσύ τι έκανες μπροστά σε τόσο θάνατο;»
Όταν το 2003 με μια ομάδα συναδέλφων του από την εφημερίδα Noroestenoroeste.com.mx αποφάσισαν να ιδρύσουν το Ríodoce, ο Βαλντέζ ήταν ήδη γνωστός στο χώρο της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Παιδί μιας φτωχής οικογένειας από το Κουλιακάν, σπούδασε Κοινωνιολογία πριν αρχίσει να εργάζεται για έναν τοπικό τηλεοπτικό σταθμό. Εκείνη την εποχή η Σιναλόα εξελισσόταν ταχύτατα σε ένα από τα σημαντικότερα διεθνώς κέντρα παραγωγής και εξαγωγής κοκαΐνης και ηρωίνης. Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Βαλντέζ ασχολήθηκε επίμονα με το ρεπορτάζ, όχι μόνο από τον πόλεμο των καρτέλ, αλλά και από τον κόσμο των θυμάτων τους.
Στην πορεία της καριέρας του είχε παρακολουθήσει τα μέσα στα οποία εργαζόταν να εγκαταλείπουν το ένα μετά το άλλο το ρεπορτάζ που μπορούσε να τα βάλει στο στόχαστρο του καρτέλ και των συνεργατών του. Ο Βαλντέζ συνήθιζε να λέει ότι οι δημοσιογράφοι της Σιναλόα έχουν μάθει να δουλεύουν ενώ οι σφαίρες σφυρίζουν γύρω από τα κεφάλια τους. Ειδικά την τελευταία δεκαετία, οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν τον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» που κήρυξε τον Δεκέμβριο του 2006 ο τότε πρόεδρος Φελίπε ΚαλντερόνΦελίπε Καλδερόν, κάνουν υπό μια έννοια πολεμικό ρεπορτάζ. Αυτό αποδεικνύουν άλλωστε οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές –έως σήμερα, αυτός ο πόλεμος μετράει περισσότερα από 200.000 θύματα στο Μεξικό.
«Δεν θέλω να με ρωτήσουν κάποτε, “κι εσύ τι έκανες μπροστά σε τόσο θάνατο;”» είχε πει κάποτε ο Χαβιέρ Βαλντέζ εξηγώντας γιατί συνέχιζε να ασχολείται με το ίδιο πάντα αντικείμενο, επί τόσα χρόνια. Δουλεύοντας σε αυτές τις συνθήκες, πάντως, είχε μάθει να αξιολογεί τις συνεχείς απειλές κατά της ζωής του και να ελαχιστοποιεί κατά το δυνατό τους κινδύνους για τον ίδιο και την οικογένειά του. Ο Κάρλος Λαουρία μας λέει ότι ο Βαλντέζ έπαιρνε υπολογισμένα ρίσκα. Δεν ήταν το είδος του παράτολμου ρεπόρτερ που αψηφά τον κίνδυνο. Αντιθέτως, βάδιζε πάντα πολύ προσεκτικά, αξιοποιώντας την συσσωρευμένη εμπειρία χρόνων προσπαθώντας να προφυλάξει τις πηγές που είχε καταφέρει να αποκτήσει εντός των καρτέλ. Ο Βαλντέζ έγραφε σαν να έκανε ασκήσεις ισορροπίας σε ένα μονίμως τεντωμένο σχοινί, που κάθε τόσο κλυδωνιζόταν: «Έχω λάβει τηλεφωνήματα που μου λένε να σταματήσω να ερευνώ συγκεκριμένα εγκλήματα. Έχω αναγκαστεί να αποκρύψω πληροφορίες από φόβο μήπως σκοτώσουν την οικογένειά μου. Κάποιες πηγές μου δολοφονήθηκαν ή εξαφανίστηκαν… Η κυβέρνηση αδιαφορεί εντελώς. Δεν κάνουν τίποτε για να μας προστατεύσουν», έλεγε σε συνέντευξή στο περιοδικό της οργάνωσης Index on Censorshipindexoncensorship.org μόλις έναν μήνα πριν τη δολοφονία του.
Δεν ήθελε να μετράει θύματα
Ρωτάω τον Κάρλος Λαουρία τι ήταν εκείνο που έκανε τον Χαβιέρ Βαλντέζ να ξεχωρίζει ανάμεσα στους συναδέλφους του. «Ήταν το τεράστιο εύρος της δουλειάς του και η ματιά του πάνω στην πραγματικότητα. Εκείνο που πάντα μου έλεγε ήταν ότι δεν ήθελε να μετράει πτώματα. Δεν ήθελε να είναι ο αριθμός των θυμάτων στο κέντρο της έρευνάς του, αλλά οι ιστορίες αυτών των ανθρώπων». Ο Βαλντέζ ήθελε να διηγηθεί τις ιστορίες των γυναικών που έμειναν χήρες, των παιδιών που έμειναν ορφανά, των οικογενειών που αγωνιούσαν για τους εξαφανισμένους συγγενείς τους. «Τον ενδιέφερε να περιγράψει σε βάθος την κατάσταση και να προτείνει στους συμπατριώτες του κάποιες εξηγήσεις για την απίστευτη τραγωδία που βιώνουν. Η αποστολή του ήταν να αφηγηθεί και αναλύσει στην μεξικανική κοινωνία την ανθρώπινη πτυχή του δράματος».
Άνθρωπος θερμός και ανοιχτός, ο Βαλντέζ έχαιρε επίσης μεγάλης εκτίμησης μεταξύ των ξένων συναδέλφων του, που βασίζονταν σε αυτόν για έγκυρες πληροφορίες και καθοδήγηση όταν έπρεπε να καλύψουν υποθέσεις ναρκωτικών στο Μεξικό. Ο 50χρονος άνδρας, ο οποίος εκτός από το Ríodoce εργαζόταν ως ανταποκριτής από τη Σιναλόα και για τη μεγάλη ημερήσια εφημερίδα La Jornada καθώς και το πρακτορείο Agence France-Presse, είχε βραβευτεί δύο φορές για τη δουλειά του.
«Ήταν εντυπωσιακά παραγωγικός, διεισδυτικός και επίμονος, δουλεύοντας κάτω από αφάνταστα δύσκολες συνθήκες. Είχε μάλιστα γράψει επτά βιβλίαΣτο amazon με πρωταγωνιστές τους θύτες και τα θύματα των καρτέλ», μου λέει ο Λαουρία, εξηγώντας πόσο πολύτιμα είναι για όποιον θέλει να κατανοήσει σε βάθος το Μεξικό. Σε ένα από τα πιο πρόσφατα, το Narcoperiodismo που εκδόθηκε το 2016, ο Βαλντέζ ασχολήθηκε για πρώτη φορά με τις σχέσεις του οργανωμένου εγκλήματος με τα μέσα ενημέρωσης και την κρίση της ελευθερίας του Τύπου στο Μεξικό. «Σε περιόδους συγκρούσεων, η σοβαρή δημοσιογραφία που διαπνέεται από ήθος έχει μεγάλη σημασία. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν δημοσιογράφοι που συνδέονται με ναρκέμπορους. Αυτό κάνει τη δουλειά μας ακόμη πιο περίπλοκη, καθώς τώρα πρέπει να προστατευόμαστε από τους πολιτικούς, τους ανθρώπους των καρτέλ και από άλλους δημοσιογράφους», είχε πει.
Στο Index on Censorship ο Βαλντέζ εξέφρασε ανοιχτά την πικρία και την απαισιοδοξία του. «Δεν βλέπω μια κοινωνία που στέκεται στο πλευρό των δημοσιογράφων της ή τους προστατεύει. Στο Ríodoce δεν έχουμε μια στήριξη από επιχειρηματίες. Δεν έχουμε συμμάχους.Αν χρεοκοπήσουμε και κλείσουμε, κανείς δεν θα ασχοληθεί. Χρειαζόμαστε μεγαλύτερη δημοσιότητα, συνδρομές και ηθική υποστήριξη, αλλά είμαστε μόνοι μας. Σε αυτές τις συνθήκες δεν θα επιβιώσουμε για πολύ ακόμη».
Οι δολοφονίες, οι απαγωγές και οι βασανισμοί εργαζομένων στα μέσα ενημέρωσης –και η αδιαφορία των αρχών– έχουν μακρύ παρελθόν στο Μεξικό. Η όξυνση, ωστόσο, του φαινομένου οδήγησε το 2006 στη δημιουργία ειδικού εισαγγελέα επιφορτισμένου με τη διερεύνηση εγκλημάτων κατά δημοσιογράφων, ενώ από το 2010 οι αρμοδιότητές του συμπεριλαμβάνουν όλα τα εγκλήματα που σχετίζονται με παραβιάσεις της ελευθερίας της έκφρασης. Κατά πόσο είναι αποτελεσματικός, όμως;
«Δυστυχώς έως σήμερα δεν έχει υπάρξει καθόλου αποτελεσματικός. Είναι επιβεβλημένο όμως να υπάρχει αυτή η θέση διότι η χώρα περνάει μια βαριά κρίση ελευθερίας του Τύπου που στην ουσία είναι κρίση δημοκρατίας», παρατηρεί ο Κάρλος Λαουρία. «Η κυβέρνηση έχει χρέος να κάνει κινήσεις που θα βάλουν τέλος στον κύκλο της ατιμωρησίας». Ο εκπρόσωπος της CPJ μας λέει ότι στην πραγματικότητα είναι αδύνατο να γνωρίζει κανείς με ακρίβεια τον αριθμό των Μεξικανών δημοσιογράφων που δολοφονούνται, πέφτουν θύματα απαγωγής, κακοποιούνται ή δέχονται απειλές. «Πολύ συχνά είναι τόσο τρομοκρατημένοι που δεν καταγγέλλουν τις επιθέσεις. Η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή που δεν μιλάμε πια για πρόβλημα που αφορά τον Τύπο, αλλά για κανονική κρίση ελευθερίας της έκφρασης που αγγίζει τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα του συνόλου των πολιτών και πλήττει την δημοκρατία».
Η βία κατά των δημοσιογράφων μέσα στο 2017 είναι πρωτοφανής, ακόμη και για τα μεξικανικά δεδομένα. Τον Μάρτιο, δύο μήνες πριν από τον Χαβιέρ Βαλντέζ, είχε δολοφονηθεί στην Τσιουάουα η επίσης πολύ γνωστή και έμπειρη Μιροσλάβα Μπριτς την ώρα που πήγαινε τον γιο της στο σχολείο. Η 54χρονη Μπριτς εργαζόταν κι αυτή για τη La Jornada, ενώ ετοιμαζόταν να ανοίξει δικό της πρακτορείο ειδήσεων. Ο Βαλντέζ είχε αντιδράσει στην είδηση με οργή, γράφοντας στο Twitter: «Ας μας σκοτώσουν όλους, αν αυτή είναι η καταδίκη για όσους κάνουν ρεπορτάζ για αυτήν την κόλαση. Όχι στη σιωπή».
{https://twitter.com/RicardoAlemanMx/status/864291818367799296}
«Δυστυχώς σε πολλές περιπτώσεις τα καρτέλ δρουν σε συνεργασία με την πολιτική εξουσία και τις αρχές ασφαλείας, σε πολιτειακό επίπεδο», λέει ο Λαουρία. «Ειδικά σε μια πολιτεία όπως η Σιναλόα, η κατάσταση είναι περίπλοκη». Επισημαίνει ότι ο Βαλντέζ είχε απορρίψει την ιδέα της αστυνομικής προστασίας. «Ήταν βέβαιος ότι έτσι θα κινδύνευε ακόμη περισσότερο» απαντάει.
Παραλαμβάνοντας το 2011 στη Νέα Υόρκη το Διεθνές Βραβείο για την Ελευθερία του Τύπου, ο Χαβιέρ Βαλντέζ είχε εκφράσει την θλίψη του για την απουσία συμπαράστασης και ηθικής υποστήριξης από τους συμπατριώτες του και είχε μοιραστεί το αίσθημα ματαιότητα που ενίοτε τον κατέτρυχε: «Στο Ríodoce έχουμε βιώσει ένα αίσθημα μακάβριας μοναξιάς, διότι τίποτε από όσα δημοσιεύουμε δεν έχει έναν απόηχο. Κι αυτή η μοναξιά μας κάνει ακόμη πιο ευάλωτους». Όμως την απογοήτευσή του νικούσε πάντα το πείσμα του και μια αίσθηση καθήκοντος: «Στα βιβλία Miss Narco αφηγήθηκα την τραγωδία του Μεξικού, μια τραγωδία που θα έπρεπε να μας κάνει όλους να αισθανόμαστε ντροπή. Οι νέοι θα θυμούνται αυτά τα χρόνια ως χρόνια πολέμου. Το DNA τους είναι στιγματισμένο από σφαίρες, όπλα και αίμα. Κι αυτή είναι μια μορφή δολοφονίας του αύριο. Είμαστε οι δολοφόνοι του μέλλοντός μας».
Πηγή: insidestory
