Επιστήμη

Ογκολυτικοί ιοί: Είναι τελικά ένα «ζωντανό» όπλο για τους παιδιατρικούς όγκους εγκεφάλου;

Ογκολυτικοί ιοί: Είναι τελικά ένα «ζωντανό» όπλο για τους παιδιατρικούς όγκους εγκεφάλου; Φωτογραφία: unsplash
Ερευνητές στην Ολλανδία, ανάμεσά τους και Έλληνες, μελετούν τους ογκολυτικούς ιούς ως πιθανή θεραπεία παιδιατρικών όγκων εγκεφάλου και διαπιστώνουν πως αν αυτοί οι ιοί επιλεχθούν με βάση το γενετικό προφίλ ενός όγκου, μπορούν να τον στοχεύσουν και να τον καταπολεμήσουν πιο αποτελεσματικά.

Από τον Marburg (που προκαλεί αιμορραγικό πυρετό) μέχρι τον SARS-CoV-2 (του κορονοϊού), οι ιοί δεν είναι απλά ονόματα, αλλά ισχυροί αντίπαλοι του οργανισμού μας που προκαλούν φόβο σε όλο τον κόσμο. Όμως όσο τρομακτικοί και αν ακούγονται, τα πράγματα με τους ιούς δεν είναι πάντα τόσο άσχημα.

Αντίθετα ορισμένοι ιοί μπορεί να είναι πολύ ενδιαφέροντες, και ειδικότερα εκείνοι που μολύνουν και σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα, οι οποίοι είναι γνωστοί ως ογκολυτικοί ιοί (oncolytic viruses-OVs).

Οι ερευνητές έχουν καταφέρει να απομονώσουν αλλά και να τροποποιήσουν στο εργαστήριο ορισμένους από αυτούς τους ιούς που βρίσκονται στη φύση και να τους εγχύσουν σε καρκινικά κύτταρα για να προκαλέσουν των τελευταίων.

Οι ογκολυτικοί ιοί εισέρχονται στα καρκινικά κύτταρα και τα «εκμεταλλεύονται» για να αναπαραγάγουν περισσότερους ιούς. Όταν τα καρκινικά κύτταρα γεμίσουν με αυτούς τους νέους ιούς, σκάνε και πεθαίνουν. Η θανάτωση των καρκινικών κυττάρων λειτουργεί ως ένα είδος συναγερμού που ειδοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα να ενεργοποιηθεί και να επιτεθεί στα μολυσμένα αλλά και στα μη μολυσμένα εναπομείναντα καρκινικά κύτταρα.

Σήμερα, ένας αριθμός ιών, συμπεριλαμβανομένων των αδενοϊών, ρεοϊών, ιλαράς, απλού έρπητα, ιού της νόσου του Newcastle και της δαμαλίτιδας δοκιμάζονται κλινικά ως ογκολυτικοί παράγοντες.

Μια θεραπεία με ογκολυτικό ιό για προχωρημένο μελάνωμα έχει ήδη εγκριθεί από τον FDA, ενώ αρκετές βρίσκονται σε στάδιο κλινικών δοκιμών φάσης ΙΙΙ.

Θεραπεία παιδικών καρκίνων

Η θεραπεία παιδιατρικών όγκων εγκεφάλου υψηλού βαθμού αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τους επιστήμονες και παρά την πολυετή έρευνα και τις διαφορετικές θεραπευτικές προσπάθειες, αυτοί οι όγκοι εξακολουθούν να είναι δύσκολοι στην αντιμετώπισή τους.

Τα διάχυτα γλοιώματα και τα γλοιώματα μέσης γραμμής, οι άτυποι τερατοειδείς/ραβδοειδείς όγκοι και τα υποτροπιάζοντα επενδυμώματα δεν έχουν πολλές θεραπευτικές επιλογές και συνήθως έχουν κακή πρόγνωση.

Ακόμη και με χειρουργική επέμβαση, χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία, πολλά παιδιά με τέτοιους όγκους έχουν χαμηλή πιθανότητα επιβίωσης.

Το γεγονός αυτό δημιουργεί μια επείγουσα ανάγκη για νέες θεραπείες πιο αποτελεσματικές και με λιγότερες παρενέργειες. Λύση αυτού του προβλήματος ίσως αποτελέσουν οι ογκολυτικοί ιοί όπως έδειξε μια πρόσφατη κλινική μελέτη.

Μάλιστα, αν αυτοί οι ιοί επιλεχθούν με βάση τη γενετική σύνθεση ενός όγκου, μπορούν να στοχεύσουν τα καρκινικά κύτταρα πιο αποτελεσματικά, δίνοντας περισσότερες ελπίδες για καταπολέμησή του.

Αυτό υποδεικνύει μια ομάδα ερευνητών, ανάμεσά τους και Έλληνες από το Princess Maxima Center for Pediatric Oncology στην Ουτρέχτη και από το Erasmus MC στο Ρότερνταμ.

Οι επιστήμονες εξέτασαν πόσο καλά λειτουργούν οι ογκολυτικοί ιοί σε κύτταρα παιδιατρικού όγκου εγκεφάλου και διαπίστωσαν ότι η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται από τα γενετικά χαρακτηριστικά των καρκινικών κυττάρων. Αυτό σημαίνει ότι μια θεραπεία θα μπορούσε να είναι πιο κατάλληλη για μια συγκεκριμένη ομάδα ασθενών με συγκεκριμένο γενετικό προφίλ όγκου.

Στη μελέτη που εμφανίζεται στο Molecular Therapy Oncology, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν τέσσερα διαφορετικά είδη ιών (έναν αδενοϊό, τον ιό του απλού έρπητα, έναν ρεοϊό και τον μη μολυσματικό ιό της νόσου Newcastle) εναντίον τριών τύπων παιδιατρικού εγκεφαλικού όγκου (υψηλού βαθμού γλοιωμάτων, άτυπων τερατοειδών/ραβδοειδών όγκων και επενδυμωμάτων) για τον προσδιορισμό της in vitro αποτελεσματικότητάς τους.

Κάθε ογκολυτικός ιός χρησιμοποιεί διαφορετικούς μηχανισμούς στα κύτταρα-ξενιστές για να επάγει την κυτταροτοξική του δράση. Η ανάλυση υπέδειξε την δράση αρκετών γονιδίων που σχετίζονται με την είσοδο του ιού στα καρκινοκύτταρα και με την ογκολυτική του δράση.

Εξετάζοντας πολλαπλές κυτταροκαλλιέργειες που προέρχονται από ασθενείς, οι επιστήμονες μπόρεσαν να αναγνωρίσουν εγγενείς παράγοντες του καρκινικού κυττάρου που σχετίζονται με την ευαισθησία και την αντίστασή του στους τέσσερεις επιλεγμένους ογκολυτικούς ιούς.

Βάση αυτών των παραγόντων μπόρεσαν να προβλέψουν την αποτελεσματικότητα αυτών των ιών σε νέες κυτταροκαλλιέργειες.

«Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι δεν λειτουργούν όλοι οι ιοί σε όλους τους όγκους, αλλά ότι κάθε όγκος είναι κατάλληλος στόχος για έναν συγκεκριμένο ογκολυτικό ιό. Ορισμένοι όγκοι έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που τους καθιστούν περισσότερο ή λιγότερο ευάλωτους σε ορισμένους ιούς. Επίσης, ορισμένοι ιοί μπορούν να λειτουργήσουν πολύ γρήγορα ή πολύ αργά, ανάλογα με τον τύπο του όγκου αλλά και με τον τύπο του ιού», σχολιάζει ο ερευνητής Κωνσταντίνος Βαζαίος, που είναι και ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης.

_πρώτος_συγγραφέας_της_μελέτης_Κωνσταντίνος_Βαζαίος_6a564.jpeg

Ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης Κωνσταντίνος Βαζαίος

Οι ερευνητές βασίστηκαν σε προηγούμενα πειράματα για να δουν εάν αυτοί οι ιοί θα μπορούσαν να εξαλείψουν επιτυχώς τα κύτταρα του όγκου του παιδικού εγκεφάλου:

«Τα αποτελέσματα του εργαστηρίου μας δείχνουν να είναι πολλά υποσχόμενα γιατί υποδεικνύουν ότι αυτοί οι ιοί μπορούν να εξαλείψουν ορισμένους καρκίνους πιο αποτελεσματικά από άλλους, ιδίως με βάση τα γενετικά προφίλ των όγκων», προσθέτει ο Βαζαίος. Αυτή η έρευνα υποδεικνύει πώς η γενετική και η εξατομικευμένη θεραπεία, θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στον καθορισμό των καλύτερων θεραπειών.

Όπως λέει ο Έλληνας επιστήμονας, οι νέες θεραπείες ξεκινούν συνήθως με υψηλές προσδοκίες, αλλά μερικές φορές κλινικά δεν λειτουργούν τόσο αποτελεσματικά όσο στο εργαστήριο, επειδή τα αποτελέσματα μπορεί να διαφέρουν μεταξύ διαφορετικών ασθενών. Είναι σημαντικό να συνεχιστεί η έρευνα για να κατανοήσουν οι επιστήμονες τους παράγοντες που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας έτσι ώστε να προχωρήσουν σε βελτιώσεις.

Συνδυασμός ογκολυτικών ιών με ανοσοθεραπεία

«Στο παρελθόν οι ογκολυτικοί ιοί δεν θεωρούνταν πιθανή θεραπεία λόγω ανησυχιών για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους, αλλά τα ευρήματά μας δείχνουν ότι θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Πρέπει ωστόσο να προχωρήσουμε με προσοχή και να διεξαγάγουμε περισσότερες δοκιμές, τόσο στο εργαστήριο όσο και κλινικά, για να επιβεβαιώσουμε τις δυνατότητές τους», προτείνει ο Κωνσταντίνος Βαζαίος, ο οποίος είναι μέλος του Hulleman group στο Princess Maxima Center for Pediatric Oncology στην Ουτρέχτη και υπό την επίβλεψη των παιδιατρικών ογκολόγων Jasper van der Lugt και Friso Calkoen.

Το εργαστήριο Hulleman εστιάζει σε εξαιρετικά επιθετικούς όγκους εγκεφάλου σε παιδιά και διενεργεί μεταφραστική έρευνα με επίκεντρο την ανάπτυξη νέων τρόπων θεραπείας, που ποικίλλουν από τον εντοπισμό νέων παραγόντων και συνδυαστικών θεραπειών έως τη χορήγηση φαρμάκων.

Ο Έλληνας επιστήμονας στοχεύει τώρα να συνεχίσει αυτή την έρευνα συνδυάζοντας ογκολυτικούς ιούς με ανοσοθεραπεία. «Οι ιοί ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα κατά την διάρκεια της μόλυνσης και της καταστροφής των καρκινικών κυττάρων. Η μόλυνση καθιστά τα καρκινικά κύτταρα αναγνωρίσιμα από το ανοσοποιητικό σύστημα και ως εκ τούτου, μπορούμε να στοχεύσουμε τον καρκίνο συνεργατικά και με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα με μια άλλη εξιδεικευμένη ανοσοθεραπεία που ονομάζεται CAR T-cell therapy », εκτιμά.

Αυτή τη στιγμή, ο ίδιος δοκιμάζει αυτή την ιδέα στο εργαστήριο και ελπίζει να δει καλά αποτελέσματα μέχρι το τέλος του έτους. «Είναι ακόμη νωρίς να πούμε με βεβαιότητα, αλλά πιστεύω ότι η συνδυαστική χρήση των δύο θεραπειών θα μπορούσε να λειτουργήσει καλύτερα για τη θεραπεία παιδιών με καρκίνο του εγκεφάλου», καταλήγει.