Δεν είχαν προλάβει να κοπάσουν οι αλλαλαγμοί χαράς από τα μιλιούνια των εργαζομένων που είδαν τον τραπεζικό τους λογαριασμό να φουσκώνει φτάνοντας το… ιλιγγιώδες ποσό των 743 ευρώ, όταν ο πρωθυπουργός της χώρας ανακοίνωνε το νέο εξοπλιστικό πρόγραμμα μαμούθ. Φρεγάτες, μαχητικά νέας γενιάς, drones, anti-drones, σύνθετα συστήματα radar, αντιπυραυλική προστασία – ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξηγούσε αναλυτικά πως η Ελλάδα θα ξοδέψει 25 δισ. ευρώ τα επόμενα 12 χρόνια για κανόνια, αλλά η Κατερίνα μετρούσε πόσο βούτυρο της αναλογεί - τι αγοράζει δηλαδή με τα 34 ευρώ της, τα οποία συν τοις άλλοις θα πληρώσουν και την κατά Μητσοτάκη «άμυνα ως πυλώνα ευημερίας».
Αλλά ο λαός είναι αχάριστος – δεν εξηγείται αλλιώς πως ενώ 1,6 εκατομμύρια πολίτες βλέπουν τον κατώτατο μισθό να αυξάνεται για 5η φορά σε 5 χρόνια, όπως θριαμβολογεί η κυβέρνηση, σχεδόν επτά στους δέκα θεωρούν ότι η ΝΔ κινείται σε λάθος κατεύθυνση και το 70% έχει αρνητική εικόνα για τον πρωθυπουργό (δημοσκόπηση Public Issue).
Αφήνεις τη ζωή να τρέχει γύρω σου γιατί δεν μπορείς να ακολουθήσεις
«Μέτρησα την αύξηση των 34 ευρώ καθαρά στον μισθό μου: είναι ένα κιλό τυρί, ένα κιλό μοσχαρίσιο κρέας και δυο-τρία πακέτα μακαρόνια. Τίποτα περισσότερο». Η γυναίκα που κάθεται απέναντί μου απολαμβάνει μια από τις «πολυτέλειες» της εβδομάδας της – δηλαδή έναν καφέ. Και παρά το μειλίχιο ύφος και τον ευγενικό τόνο στη φωνή, η 50χρονη Κατερίνα είναι πολεμίστρια στον αόρατο πόλεμο της καθημερινότητας, αυτόν για τον οποίο κανείς δεν μας δίδαξε να είμαστε περήφανοι – στη χώρα της ατομικής ευθύνης είναι ντροπή να είσαι φτωχός, ασχέτως αν ένας στους τέσσερις ζει στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
- η Ελλάδα ως προς την αγοραστική δύναμη βρίσκεται στην προτελευταία θέση στην ΕΕ, πάνω από τη Βουλγαρία.
- οι Έλληνες μπορούν να αγοράσουν με τα ίδια χρήματα το 70% που μπορεί να αγοράσει ο μέσος Ευρωπαίος.
- 60% των εργαζόμενων δηλώνουν ότι ο μισθός δεν επαρκεί να καλύψει τα έξοδα του μήνα.
- 88% των καταναλωτών αναγκάζονται να κόψουν βασικά είδη διατροφής.
ΠΗΓΕΣ: Eurostat, ΓΣΕΕ
«Η ιστορία του σώματός σου είναι η ιστορία αυτών που διαδέχονταν το ένα το άλλο για να σε τσακίσουν. Η ιστορία του σώματός σου κατηγορεί την πολιτική ιστορία» (εκδ.Αντίποδες), μας θυμίζει ο Εντουάρ Λουί και το σώμα της Κατερίνας «μιλάει» ακριβώς για αυτή την αόρατη ιστορία. «Είναι μια διαρκής μάχη να μην ξεφύγεις από τα απολύτως απαραίτητα κι ένα αίσθημα ανασφάλειας, από το οποίο δεν μπορείς να ξεφύγεις», λέει περιγράφοντας πως η επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ είναι μια άγρια περιπέτεια κι οι διακοπές, μια σαββατιάτικη έξοδος ή ένας καφές με φίλους είδος πολυτελείας. «Αφήνεις τη ζωή να τρέχει γύρω σου γιατί δεν μπορείς να ακολουθήσεις. Μια βλάβη στο αυτοκίνητο ή σε μια ηλεκτρική συσκευή στο σπίτι τινάζει τον προϋπολογισμό στο αέρα. Ζεις με τον φόβο μην αρρωστήσεις. Μη συμβεί κάτι που θα απαιτήσει κάτι περισσότερο από μια επίσκεψη στον γιατρό ή σε συνταγογραφούμενα φάρμακα».
- 7,3 δισ. ευρώ πλήρωσαν από την τσέπη τους τα ελληνικά νοικοκυριά το 2023, για δαπάνες υγείας.
- 39% των συνολικών δαπανών για την υγεία προέρχονται από την ιδιωτική χρηματοδότηση.
- 9,4% των ασθενών δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους γιατί οι υπηρεσίες υγείας είναι πολύ ακριβές.
ΠΗΓΗ: ΕΛΣΤΑΤ, Ε.Ε. & ΟΟΣΑ
Βεβαίως, ο υπουργός Υγείας έχει εντελώς διαφορετική άποψη με την Κατερίνα – δεν επιβιώνει βεβαίως με τον μισθό της. «Η ζωή είναι ωραία. Ζούμε σε μια φανταστική χώρα! Πόσοι άνθρωποι στον πλανήτη απολαμβάνουν αυτά που απολαμβάνουν οι Έλληνες; Ξυπνάς το πρωί, βλέπεις ωραίο καιρό, βλέπεις τη θάλασσα μπροστά σου, πας όπου θέλεις. Ξέρετε πόσο τυχεροί είμαστε. Δεν πρέπει να γκρινιάζουμε όλη την μέρα», έλεγε πριν λίγο καιρό ο Άδωνις Γεωργιάδης και έτσι μας οδήγησε να αναζητήσουμε μια ψυχολόγο για να μας εξηγήσει γιατί άραγε όσοι ζουν με τον κατώτατο μισθό έχουν μονίμως μια πέτρα στο στήθος, μια σκοτεινιά στη ματιά.
Εχεις κατάθλιψη ή καπιταλισμό;
«Αν δεν νιώθεις καλά αναρωτήσου: έχεις κατάθλιψη ή απλά καπιταλισμό;», η ψυχολόγος Έλενα Όλγα Χρηστίδη με καυστικό – και βαθιά πολιτικό - χιούμορ ξεκινά την απάντησή της κάνοντας αναφορά στο γνωστό χιουμοριστικό μήνυμα που έχει διαχυθεί πολλές φορές μέσω βίντεο και memes στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Η ολοκληρωμένη απάντηση είναι ότι αυτά τα δύο φυσικά συνδέονται», λέει η Χρηστίδη.
«Οι συνθήκες ακραίου ανταγωνισμού μέσα στον νεοφιλελευθερισμό, ειδικά όταν συνδυάζονται με την παρατεταμένη κρίση και τη φτώχεια που βιώνουμε σε χώρες όπως η Ελλάδα, είναι ο ιδανικός συνδυασμός για να ενισχυθούν συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, τόσο στην έκτακτη όσο και στη μακροχρόνια μορφή τους».
- 27% των εργαζομένων υποφέρει από στρες, άγχος και κατάθλιψη που οφείλονται στο εργασιακό περιβάλλον ή επιδεινώνονται από αυτό.
- 50% των εργαζομένων στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν εργασιακές καταστάσεις που απειλούν την ψυχική τους ευημερία.
- 10% των Ευρωπαίων εργαζομένων αισθάνονται επαγγελματικά εξουθενωμένοι.
ΠΗΓΗ: Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία
Όπως εξηγεί η Χρηστίδη, «το να ζούμε σε μια οργανωμένη κοινωνία, έχοντας εργασία και, ταυτόχρονα, να μας επιβάλλεται ως κανονικότητα να βιώνουμε συνθήκες ακραίας επισφάλειας παρά την εξοντωτική, συχνά, δουλειά μας, δεν έχει τίποτα το φυσικό ή δικαιολογημένο. Και ως αφύσικη, δυσλειτουργική συνθήκη, οδηγεί και σε έντονες προκλήσεις ψυχικής υγείας. Το υψηλό κόστος ζωής, η χαμηλή αγοραστική αξία των εισοδημάτων και ταυτόχρονα οι όλο και μειούμενες δικλείδες ασφαλείας από το κράτος, όπως πχ η κατάρρευση της δημόσιας υγείας, αυξάνει ένα αίσθημα ότι κάθε άνθρωπος είναι απολύτως μόνος μπροστά στις μεγάλες απειλές της ζωής. Η λεγόμενη 'ατομική ευθύνη' που πλέον αφορά τα πάντα εντείνει αισθήματα αδιεξόδου και ματαίωσης, θλίψης, υπαρξιακής αγωνίας και αποδιοργάνωσης. Πάνω σε αυτά χτίζονται οι ψυχικές δυσκολίες του καιρού μας, αλλά και οι πολιτικές συνθήκες που επιτρέπουν σε ακραία στοιχεία να εμφανίζονται εντονότερα εκμεταλλευόμενα το συλλογικό και ατομικό αίσθημα απελπισίας.
«Έχεις, λοιπόν, κατάθλιψη ή καπιταλισμό; Πολύ συχνά και τα δύο. Για αυτό και η λύση σε αυτά σπάνια αφορά μόνο την (απαραίτητη φυσικά) ατομική ανακούφιση ή θεραπεία.
Αλλά αφορά επίσης το να μπορέσουμε να ονειρευτούμε ξανά, να πειστούμε ότι αξίζουμε καλύτερα, να διεκδικήσουμε την αξιοπρέπεια στην κάθε μας μέρα -στοιχεία που η κανονικοποίηση της παρατεταμένης φτώχειας μας τα στερεί συστηματικά».
- 86% των πολιτών νοιώθει απογοήτευση, οργή και ανασφάλεια.
- 13% μόλις των Ελλήνων νοιώθουν ελπίδα, αισιοδοξία, σιγουριά.
ΠΗΓΗ: Alco, Μάρτιος 2025
Αυτό που η Κατερίνα περιγράφει σαν επιβεβλημένη ακινησία – σαν παράλυση λόγω της φτώχειας –ανατέμνει ο καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας ενός πανεπιστημίου που βαθιά αγαπά η ελληνική κυβέρνηση της «αριστείας», του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ δηλαδή. Ο Michael Sandel στην «Τυραννία της Αξίας» (εκδ.Πόλις) αναζητά το κοινό καλό και σημειώνει: «τέσσερις δεκαετίες παγκοσμιοποίησης καθοδηγούμενης από την αγορά έχουν οξύνει τόσο πολύ τις ανισότητες εισοδήματος και πλούτου, ώστε έχουμε οδηγηθεί σε χωριστούς τρόπους ζωής. Εύποροι και φτωχοί σπανίως διασταυρώνονται στη διάρκεια της μέρας (…) η αξιοκρατική πεποίθηση ότι οι άνθρωποι αξίζουν τα όποια πλούτη η αγορά προορίζει για το ταλέντο τους καθιστά την αλληλεγγύη σχεδόν αδύνατη», γράφει ο Sandel και προφανώς αυτό ακριβώς ζούμε στην Ελλάδα 2.0.
Ο κατώτατος ως βιτρίνα
Τι κάνει η χώρα μας με όσους πολίτες η αγορά δεν αναγνωρίζει την αξία ή τα ταλέντα τους ή τα αμείβει οικτρά απλώς γιατί… μπορεί; Όπως η κυβέρνηση θριαμβολογεί αυξάνει και πάλι τον κατώτατο μισθό – στην πραγματικότητα κατασκευάζει μια γυαλιστερή βιτρίνα όπως θα μας εξηγήσει η Παρασκευή Γκικοπούλου, Δρ. Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Warwick του Ηνωμένου Βασιλείου, με ειδίκευση σε θέματα ολοκληρωτισμού και εθνικισμού. Πως η φτώχεια μπορεί να γίνει καύσιμη ύλη στην άνοδο της ακροδεξιάς, την ρωτάω, ζητώντας της να μας εξηγήσει τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες στον κοινωνικό ιστό που έχει η επιλογή να κρατιέται τόσο χαμηλά ο κατώτατος μισθός.
«Η ισχνή αύξηση που δόθηκε δεν μπορεί να καλύψει την πρόσβαση των εργαζομένων σε βασικά αγαθά, ούτε να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης της κοινωνίας», λέει η Γκικοπούλου. «Εάν η καθιέρωση του κατώτατου μισθού λειτουργεί ως μέτρο «συναίνεσης» για την πρόληψη της μαζικής φτώχειας, η εφαρμογή του ωστόσο λειτουργεί ως μεταμφίεση: συγκαλύπτει δηλαδή το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζουν και εργάζονται υπό την απειλή της φτώχειας, της εξαθλίωσης και του κοινωνικού αποκλεισμού. Έτσι, ο «κατώτατος μισθός» θα μπορούσε να είναι ένας άλλος όρος για τη νομιμοποίηση του καθεστώτος της εντός-εργασίας-φτώχειας».
- 23,1% των εργαζόμενων και αυτοαπασχολούμενων διαβιοί με διαθέσιμο εισόδημα χαμηλότερο του κατωφλιού της φτώχειας του 2009.
- 9,25% αυξήθηκε στην Ελλάδα ο χρόνος εργασίας ανά εργαζόμενο.
ΠΗΓΗ: Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών.
Όπως αναφέρει η Γκικοπούλου, «θα πρέπει να προβληματιστούμε σε πολιτικό επίπεδο, αφού η συνεχής συρρίκνωση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών, ο κίνδυνος φτωχοποίησης, η περιθωριοποίηση και ο κοινωνικός αποκλεισμός, θα μπορούσαν να συντελέσουν στην δημιουργία ενός εκρηκτικού μείγματος μαζικής απαξίωσης του πολιτικού συστήματος, συμβάλλοντας δυνητικά στην μείωση της πολιτικής συμμετοχής, αφήνοντας κενό χώρο σε ακροδεξιά μορφώματα να ανθίσουν. Με την άνοδο της ακροδεξιάς και του εθνικισμού στην Ευρώπη, η Ελλάδα με την σειρά της δεν έχει δώσει την δέουσα σημασία στις επιπτώσεις της οικονομικής ανασφάλειας».
- 4η φτωχότερη χώρα της Ευρώπης είναι η Ελλάδα.
- 47,3% των νοικοκυριών δυσκολεύονται να πληρώσουν δάνεια, ενοίκια και λογαριασμούς κοινής ωφέλειας.
- 44,3% δεν μπορούν να καλύψουν έκτακτες αλλά αναγκαίες δαπάνες.
ΠΗΓΕΣ: Eurostat, ΕΛ.ΣΤΑΤ.
Διαβατήριο μετανάστευσης
«Όποιος επιχειρήσει να σχολιάσει την... αύξηση του κατώτατου μισθού με όρους σοβαρότητας κινδυνεύει να εκτεθεί», μας λέει ο Αποστόλης Καψάλης, επίκουρος καθηγητής Εργασιακών Σχέσεων και Μεταναστευτικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
«Η - ο θεός να την κάνει - αύξηση δεν πρόκειται να βγάλει την Ελλάδα από τη θέση του ουραγού σε όλους τους σχετικούς συγκριτικούς πίνακες της Ευρώπης, είτε αναφορικά με το ύψος του μισθού, είτε αναφορικά με την αγοραστική δύναμη. Αυτό που έχει ενδιαφέρον ωστόσο είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και όχι τα ποσοτικά.
«Η πολιτική επιλογή να διατηρείται ο κατώτατος μισθός σε τόσο χαμηλά επίπεδα λειτουργεί ως διαβατήριο μετανάστευσης, αφού εξωθεί όσους μπορούν να εγκαταλείψουν τη χώρα να το κάνουν. Κι αυτό δεν αφορά μονάχα νέους γηγενείς, με υψηλά προσόντα και προσδοκίες, αλλά και μόνιμα εγκατεστημένους αλλοδαπούς. Με δεδομένο το χαμηλό ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, καθιερώνεται ένα γενικευμένο κλίμα κοινωνικής επισφάλειας».
- 71% των εργαζομένων δεν καλύπτονται από κάποια μορφή συλλογικής σύμβασης εργασίας.
- η χώρα μας κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ-27 σε ό,τι αφορά τα ποσοστά κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις.
- 83% θεωρούν ότι οι συλλογικές συμβάσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα προστασίας των εργαζόμενων και επίτευξης ισότιμων συνθηκών εργασίας.
ΠΗΓΗ: ΙΝΕ ΓΣΕΕ/ ALCO
Όπως εξηγεί ο Καψάλης, «η παρατεταμένη καθήλωση των μισθών σε συνάρτηση με το χαμηλό ύψος του κατώτατου, αλλά και η απουσία κάθε πλέγματος ασφαλείας για τους εργαζόμενους οδηγούν σε μια συνθήκη όπου η μισθωτή εργασία δεν προσφέρει ούτε καν αξιοπρεπή επιβίωση. Επομένως, όσοι δεν έχουν άλλους πόρους (να νοικιάζουν ένα ακίνητο ας πούμε) ή δεν μπορούν να κάνουν δεύτερη δουλειά, οδηγούνται είτε στη φυγή στο εξωτερικό είτε στην πείνα. Κι αυτό δεν αφορά μονάχα τους μισθωτούς στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και τους δημοσίους υπαλλήλους, αφού ο μισθός εισαγωγής στο Δημόσιο σχετίζεται άμεσα με τον κατώτατο μισθό.
«Η αυταρχική κυβερνητική εμμονή στην μη αποκατάσταση του εργατικού δικαίου της συλλογικής διαπραγμάτευσης (όπως συμβαίνει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες) και η επιμονή σε έναν ψευδοδιάλογο με τα συνδικάτα στην πραγματικότητα κανονικοποιεί την χωρίς δικαιώματα εργασία και τη φτωχοποίηση των εργαζομένων. Κι ενώ ο παρασιτικός
καπιταλισμός ανθεί σε μια τέτοια συνθήκη εξ ου και όλοι οι δείκτες ανάπτυξης είναι πολύ ψηλά, όλοι οι δείκτες που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής των εργαζόμενων καταρρέουν. Ωστόσο, ένα τέτοιο σκηνικό δημιουργεί μια νέα οικονομικά φούσκα, που προοιωνίζει νέα κρίση και ύφεση».
