Τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ρωσία έχει χάσει περίπου 50.000 επιστήμονες, αποκάλυψε, σύμφωνα με το Chemistry World, ένα ανώτερο μέλος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών (RAS). «Τα τελευταία πέντε χρόνια μόνο η Ρωσία –καμία άλλη χώρα– έχει χάσει τόσους πολλούς εργαζόμενους στον επιστημονικό τομέα», δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, Βαλεντίν Πάρμον, στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Interfax, ελπίζοντας ότι το ρωσικό υπουργείο Οικονομικών θα πειστεί να τριπλασιάσει τη χρηματοδότηση για να εναρμονίσει τις αμοιβές τους με αυτές των επιστημόνων τεχνολογικά ανεπτυγμένων χωρών.
Η δημοσιοποίηση των στοιχείων σε μια συνεδρίαση της RAS έρχεται αμέσως μετά την είδηση ότι τουλάχιστον τρεις Ρώσοι επιστήμονες που εργάστηκαν στην ανάπτυξη υπερηχητικών πυραύλων συνελήφθησαν ως ύποπτοι για «εσχάτη προδοσία» τον περασμένο χρόνο. Πληροφορίες αναφέρουν ότι τουλάχιστον ένας από τους επιστήμονες συνελήφθη επειδή φέρεται να άνοιξε δεδομένα που περιείχαν κρατικά μυστικά στην Κίνα.
Ωστόσο, μια ανοιχτή επιστολή που δημοσιεύτηκε από το προσωπικό του Ινστιτούτου Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Μηχανικής αναφέρει ότι τα «ανοικτά δεδομένα» αποτελούν «υποχρεωτικό στοιχείο ευσυνείδητης και υψηλής ποιότητας επιστημονικής δραστηριότητας».
Οι ειδικοί περιγράφουν την φυγή των επιστημόνων από τη Ρωσία ως «ανησυχητική» και λένε ότι είναι σημαντικό για όσους παραμένουν στη χώρα να διασφαλιστεί ότι δεν θα αποκοπούν από την παγκόσμια κοινότητα και ότι οι επιστημονικοί δίαυλοι επικοινωνίας θα παραμείνουν ανοιχτοί.
Ένας καθηγητής ρωσικής καταγωγής, τώρα σε κορυφαίο πανεπιστήμιο του Ηνωμένου Βασιλείου, ο οποίος θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του είπε στο Chemistry World ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ένας σημαντικός αριθμός επιστημόνων εγκαταλείπει τη Ρωσία αναζητώντας αλλού ευκαιρίες. «Όταν τα σύνορά της άνοιξαν μετά την Αυγουστιάτικη επανάσταση το 1991, και ακόμη και λίγο πριν από τότε, ένας αριθμός διεθνούς φήμης επιστημόνων μετακόμισε στα δυτικά, κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου τους προσφέρθηκαν εξαιρετικές ακαδημαϊκές θέσεις», εξηγεί.
«Τους ακολούθησαν σιγά σιγά οι πρώην συνεργάτες τους, και αργότερα μια ροή μεταδιδακτορικών που αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να κάνουν το διδακτορικό τους στο εξωτερικό γιατί έτσι θα μάθαιναν το σύστημα, θα είχαν περισσότερες επαφές και ευκαιρίες ανάπτυξης στο πεδίο τους», προσθέτει. «Ο κύριος λόγος για αυτό ήταν ο στάσιμος χαρακτήρας της ρωσικής επιστήμης μέχρι το τέλος της περεστρόικα, η κακή χρηματοδότηση, η πρακτική απουσία πανεπιστημιακής κατάρτισης στη Ρωσία και οι ασαφείς μηχανισμοί επαγγελματικής εξέλιξης για τους νέους. Επιπλέον, φυσικά, η περιέργεια να γνωρίσουν τον κόσμο και να μάθουν για διαφορετικούς πολιτισμούς».
Ο καθηγητής λέει ότι αυτή η τάση «αποδυναμώθηκε» όταν η Ρωσία ξεπέρασε τις «δυσκολίες» της δεκαετίας του 1990 και έκανε τη μετάβαση από την παλιά κεντρικά σχεδιασμένη σοβιετική οικονομία σε μια οικονομία της αγοράς. «Η γρήγορη ανάπτυξη της οικονομίας άλλαξε το περιβάλλον για τους επιστήμονες, λήφθηκαν μέτρα για την επαναπροσέλκυση στη Ρωσία μερικών από αυτών που είχαν φύγει, ώστε να επιστρέψουν και να συνεχίσουν να εργάζονται. Για παράδειγμα, το Skoltech (Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας στη Μόσχα) δημιουργήθηκε μέσω μιας κοινοπραξίας με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης».
Ωστόσο, λέει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία «κατέστρεψε» αυτή την αναδυόμενη ευημερία «με ένα χτύπημα». «Έχει αλλάξει εντελώς το κλίμα στη χώρα πλήττοντας αυτόν τον αργό μετασχηματισμό της κοινωνίας των πολιτών και των δημοκρατικών θεσμών και τις ελευθερίες που άρχισαν να απολαμβάνουν οι άνθρωποι τα τελευταία 30 χρόνια», προσθέτει.
«Πολλοί Ρώσοι πήραν την απόφαση να εγκαταλείψουν τη χώρα, αρχικά για πολιτικούς λόγους αλλά στη συνέχεια, με την έναρξη της κινητοποίησης, για προσωπικούς λόγους. Ο ακριβής αριθμός δεν είναι γνωστός, αλλά διάφορες υπηρεσίες τους υπολογίζουν μεταξύ 500.000 και 1 εκατομμυρίου ατόμων!».
Ωστόσο, ο καθηγητής λέει ότι πολλοί καταξιωμένοι επιστήμονες έμειναν πίσω, είτε για να φροντίσουν τους ηλικιωμένους γονείς τους, είτε επειδή ένιωθαν ότι φεύγοντας «προδίδουν» τους φοιτητές και τους συνεργάτες τους στα εργαστήρια όπου ηγούνται. «Προτού επιστρέψει η ειρήνη σε αυτό το μέρος του κόσμου, δεν είναι σκόπιμο να ενθαρρύνουμε αυτούς που έφυγαν να επιστρέψουν ή να περιμένουμε να επιστρέψουν στο εγγύς μέλλον, παρά τις δυσκολίες της τρέχουσας ακαθόριστης κατάστασής τους. Αλλά αυτό είναι, φυσικά, επιλογή του καθενός», προσθέτει.
Ο Νίκολας Τάλμποτ, εκτελεστικός διευθυντής του εργαστηρίου Sainsbury στο Νόριτς, είπε στο Chemistry World ότι η επίλυση των πιο σοβαρών επιστημονικών προκλήσεων του κόσμου, όπως η κλιματική έκτακτη ανάγκη, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς τη συμμετοχή της ρωσικής επιστημονικής κοινότητας. «Είναι πολύ μεγάλη χώρα και καλύπτει πολύ μεγάλο μέρος της επιφάνειας της γης του πλανήτη για να μην αποτελεί μέρος των κλιματικών λύσεων», λέει. «Το ίδιο ισχύει και για πολλές άλλες παγκόσμιες ανησυχίες, όπως η επισιτιστική ασφάλεια, η αντιμετώπιση των μολυσματικών ασθενειών και η βιώσιμη ανάπτυξη. Επιπλέον, η παροχή αμερόληπτων επιστημονικών στοιχείων πρέπει να παρέχεται στο καθεστώς εκεί, παρά τις αντιρρήσεις μας για τη φύση και τις ενέργειές του».
Ο Talbot προσθέτει ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου υπήρχε πάντα ο ορθολογικός επιστημονικός διάλογος μεταξύ όλων των μερών, ο οποίος κατά καιρούς γινόταν «κρίσιμος». «Θα πρέπει να ανησυχούμε για τη φυγή των επιστημόνων, όσο κατανοητή κι αν είναι, και επίσης να έχουμε μια λογική άποψη για τη διατήρηση της δέσμευσης με τους επιστήμονες στη Ρωσία», προσθέτει. «Είναι σημαντικό να μην είναι αποκομμένοι από την παγκόσμια κοινότητα, παρά τις φρικτές ενέργειες της κυβέρνησής τους».
Η Νίνα Φέντεροφ , πρώην επιστημονική σύμβουλος της κυβέρνησης Μπους και Ομπάμα και πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης για την Προώθηση της Επιστήμης, λέει ότι η Ρωσία είχε μια «ιστορία επώδυνης διαρροής επιστημόνων» και μορφωμένων ανθρώπων γενικά. «Πολλοί έφυγαν το 1917 – συμπεριλαμβανομένης της οικογένειάς μου – μετά ανέβηκε το τείχος του Βερολίνου και δεν υπήρξε άλλη μαζική έξοδος μέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης», προσθέτει. «Τώρα εγκαταλείπουν περισσότεροι επιστήμονες. Η αλήθεια είναι ότι η επιστήμη είναι μια παγκόσμια υπόθεση και οι επιστήμονες τα πάνε πολύ καλά όταν μετακινούνται σε χώρες με λιγότερο δεσποτικά καθεστώτα».
