Δύο χρόνια συμπληρώνονται από τις εθνικές εκλογές του 2023 και το πολιτικό περιβάλλον συνεχίζει να διαμορφώνεται σε συνθήκες έντονης μεταβλητότητας, ανισορροπίας και ρευστοποίησης.
Το τοπίο, εκτός εξαιρετικού απροόπτου, δεν φαίνεται, ότι θα ξεκαθαρίσει ούτε και στις προσεχείς εθνικές εκλογές, που ενδεχομένως να αποτελέσουν την αφετηρία για ευρύτερες ανακατατάξεις.
Τα περισσότερα κόμματα κινούνται (δημοσκοπικά) κοντά στις επιδόσεις που κατέγραψαν στις τελευταίες ευρωεκλογές (2024) με εξαίρεση τον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, που υφίσταται έντονες πιέσεις, καταγράφοντας μονοψήφια ποσοστά σε όλες τις δημοσκοπήσεις.
Προηγήθηκε το 5ο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ μέσα στο οποίο διατυπώθηκε από αρκετά μέλη και στελέχη του κόμματος ένα απλό ερώτημα:
«Έχει λόγο ύπαρξης ο ΣΥΡΙΖΑ;»…
Η διατύπωση και μόνο του ερωτήματος (καλοπροαίρετα) φανερώνει την τεράστια κρίση του χώρου που λαμβάνει υπαρξιακή διάσταση. Παράλληλα, πρέπει να γίνει αντιληπτό, ότι η εξέλιξη του «φαινομένου ΣΥΡΙΖΑ», είτε αρέσει σε κάποιους είτε όχι, αφορά ολόκληρη την Αριστερά που δεν είναι αποκομμένη από τις συνθήκες.
Για να επιχειρήσουμε να δώσουμε λοιπόν, μια πρώτη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, ας δούμε ποια είναι τα σημερινά δεδομένα:
Δεδομένο 1ο - Πολιτική Ανισορροπία
Στην τελευταία δημοσκόπηση της MRB (26.6.2025-Πρόθεση Ψήφου) η ΝΔ καταγράφει ποσοστό 23,7%. Το ποσοστό είναι υπερδιπλάσιο από το δεύτερο ΠΑΣΟΚ(11%). Συνεπώς, βιώνουμε ήδη συνθήκες «κυρίαρχου» ή «1,5» κόμματος με ένα ισχυρό κόμμα στα δεξιά του πολιτικού φάσματος, ενώ το δεύτερο κόμμα αδυνατεί, να αποτελέσει ορατή «λύση» με προοπτική κυβερνησιμότητας.
Δεδομένο 2ο - Συρρίκνωση προοδευτικού χώρου
Για πρώτη φορά στη μεταπολίτευση, τόσο σε επίπεδο εκλογικής καταγραφής(εθνικές εκλογές και ευρωεκλογές) όσο και σε επίπεδο δημοσκοπικών μετρήσεων ο ευρύτερος προοδευτικός χώρος συνεχίζει να υπολείπεται έναντι της δεξιάς, κεντροδεξιάς και ακροδεξιάς και μάλιστα, να συρρικνώνεται συνεχώς, τάση που φαίνεται να διογκώνεται με την πάροδο του χρόνου.
Δεδομένο 3ο- Κατακερματισμός προοδευτικού χώρου
Τα κόμματα της ευρύτερης Αριστεράς πορεύονται σε συνθήκες πολυδιάσπασης και κατακερματισμού διαγκωνιζόμενα για την δεύτερη, τρίτη και τέταρτη θέση. Έξι κόμματα αυτοπροσδιορίζονται στο χώρο «αριστερά του κέντρου», δίχως κανένα να μπορεί να ισχυριστεί, ότι έχει βλέψεις εξουσίας στον λίγο χρόνο που μεσολαβεί μέχρι τις εκλογές, ακόμα και αν αυτές γίνουν το 2027.
Δεδομένο 4ο - Οι διασπάσεις του ίδιου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
Οι διαδοχικές διασπάσεις και η φθορά του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έχει τροφοδοτήσει την τελευταία δεκαετία την δημιουργία της ΛΑΕ(Λαϊκή Ενότητα), του Μέρα25, της Πλεύσης ελευθερίας, της Νέας Αριστεράς και του Κινήματος Δημοκρατίας. Πρόκειται για κόμματα που «ψαρεύουν» στον ίδιο εκλογικό χώρο και βρίσκονται σε σχέση ανταγωνισμού μεταξύ τους μάλιστα τέτοιας έντασης, που η σύγκρουση είναι πιο έντονη από την σχέση κυβέρνησης – αντιπολίτευσης.
Δεδομένο 5ο - Η μήτρα ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ «απειλεί» εν δυνάμει τη ΝΔ
Με μια πρόχειρη αριθμητική φαίνεται στην ίδια δημοσκόπηση, ότι το άθροισμα των διασπάσεων του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ (συμπεριλαμβανομένου του ιδίου) φτάνει σε επίπεδο πρόθεσης ψήφου το 22% απειλώντας στα ίσα την ΝΔ, που καταγράφει ποσοστά λίγο πάνω από το 23%.
Δεδομένο 6ο - Ενδεχόμενο μονιμοποίησης της κρίσης
Αν δούμε τι συμβαίνει στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης και την διεθνή συντηρητική «στροφή-στιγμή» τότε μπορεί κάλλιστα να ισχυριστεί κανείς, ότι η κρίση μπορεί να έχει και πιο μόνιμα χαρακτηριστικά. Η βαθιά κρίση εκπροσώπησης και δημοκρατίας τίποτα δεν προμηνύει ότι θα ανατραπεί άμεσα. Ιστορικά, έντονες πολιτικές μεταβολές έχουν ακολουθήσει μόνο μετά από ισχυρά πολιτικά γεγονότα στα οποία η κοινωνική κινητικότητα πρωταγωνίστησε. Τέτοιες συνθήκες σήμερα δεν υφίστανται. Αν και το «Κίνημα των Τεμπών» έδειξε δυναμική, η αδυναμία πολιτικής αντιστοίχισης μάλλον περιορίζει προβλέψεις έντονων πολιτικών ανατροπών, δίχως να αποκλείονται αιφνίδια γεγονότα που μπορούν να αποτελέσουν καταλύτες εξελίξεων σε συνθήκες κρίσης. Πάντως τα συνήθως μονοθεματικά κινήματα, αν δεν ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πολιτικό σχέδιο που να εκφράζει «το όλον» δεν είναι εύκολο αμφισβητήσουν συνολικά το εποικοδόμημα.
Δεδομένο 7ο - Κίνδυνος ακροδεξιάς – Κρίση αξιακή- Κόμματα μακριά από τις αγωνίες των πολιτών
Όσο η «λύση» δεν έρχεται από τα Αριστερά είναι ορατός ο κίνδυνος το κενό να καλυφθεί από τις δυνάμεις της Ακροδεξιάς και του ακραίου λαϊκισμού. Η χώρα βιώνει κρίση εθνική, κοινωνική, οικονομική, μα πάνω από όλα αξιακή(π.χ. σκάνδαλο ΟΠΕΚΕΠΕ και εκμαυλισμός συνειδήσεων), ακριβώς επειδή η Αριστερά σε όλες τις εκδοχές της δεν μιλά πια καθαρά στην καρδιά των ανθρώπων. Για αυτό δεν φταίει φυσικά το μήνυμα, αλλά ο αποστολέας. Οι αξίες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της αλληλεγγύης, της δημοκρατίας και της ισότητας είναι πιο επίκαιρες από ποτέ. Τι να το κάνεις όμως, που δεν μεταφράζονται από τα υφιστάμενα κομματικά σχήματα σε μια συνολική ιδεολογικοπολιτική πλατφόρμα εξουσίας που προτάσσει την πολιτική ανατροπή;
Αν συμφωνήσουμε στα παραπάνω (απλοποιημένα) δεδομένα τότε, ας επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο κρίσιμο ερώτημα:
«Έχει λόγο ύπαρξης ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ»;
Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ (ξεκινώντας ανάποδα) είναι απολύτως χρήσιμος πολιτικά και κοινωνικά με την προϋπόθεση ότι :
1.Μπορεί να απαντήσει με συνέπεια και αξιοπιστία (λόγων και έργων) στο ερώτημα ποιος είναι, ποιους εκπροσωπεί, σε ποιο προσανατολισμό κατευθύνεται και με ποιο πολιτικό σχέδιο θα το επιτύχει. Όλα αυτά σεβόμενος την ιστορική του παράδοση και ταυτότητα πρέπει να τα απαντήσει στο έδαφος της Αριστεράς και του μαρξισμού και όχι κατευθυνόμενος σε ένα θολό (και μάλλον νεοφιλελεύθερο) «πολίτικό κέντρο». Οφείλει να παλέψει για τον σοσιαλισμό και όχι για έναν πιο …ανθρώπινο καπιταλισμό, εκκινώντας από τις αξίες και τις αρχές της Αριστεράς, ακόμα και αν χρειάζεται να αναιρέσει τον εαυτό του κάνοντας ισχυρή αυτοκριτική για την προηγούμενη περίοδο.
2.Μπορεί να συμβάλει στην ανατροπή του συσχετισμού δυνάμεων. Καλά τα προγράμματα και οι θέσεις, αλλά αν δεν μπορείς να τα εφαρμόσεις, τα επικαλείσαι «εκ του ασφαλούς» παρακολουθώντας την κοινωνία να καταστρέφεται. Χρειάζεται μέτωπο απέναντι στη Δεξιά και στην Ακροδεξιά με στόχο να αλλάξουν οι πολιτικές, που γεννούν πολέμους, φτώχεια και ανασφάλεια στους πολίτες. Μέτωπο δεν κάνεις μόνο με τον εαυτό σου.
3.Μπορεί να ενώσει δυνάμεις. Στο παρελθόν ο ΣΥΡΙΖΑ λειτούργησε ως πεδίο διαλόγου και δράσης των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων(«forum διαλόγου της Αριστεράς»). Αν δεν συσπειρωθούν οι «όμοροι» πολιτικοί χώροι στοιχιζόμενοι πίσω από ένα κοινό εκλογικό σχήμα με όρους προγραμματικής ενότητας, ο συσχετισμός δεν δύναται να αλλάξει. Για να συμβεί αυτό απαιτείται μια «τομή» με το ίδιο το παρελθόν του ΣΥΡΙΖΑ και ένας ολικός επαναπροσδιορισμός με βάση τα σημερινά προβλήματα και επίδικα. Αυτό αφορά και τα κόμματα της μήτρας ΣΥΡΙΖΑ. Χρειάζεται σύνθεση και υπέρβαση των αντιθέσεων του χθες. Το προσκλητήριο πρέπει να απευθύνεται σε όλους όσους θέλουν και μπορούν να αντιληφθούν την ιστορική ευθύνη και επιθυμούν, να αποτρέψουν μια νέα εξαετία(2027-2031) κυριαρχίας των δεξιών νεοφιλελεύθερων πολιτικών με ότι αυτό συνεπάγεται. Ας θυμηθούν ορισμένοι, ότι στις επερχόμενες εκλογές οι πολίτες θα χρεώσουν την «μη λύση».
4.Μπορέι να αποκτήσει προοπτική κυβερνησιμότητας (ή να πιέσει άλλα κόμματα που προσώρας αρνούνται να συμπράξουν). Μόνος ο ΣΥΡΙΖΑ φυσικά δεν μπορεί. Χρειαζόμαστε να έχουμε στο μυαλό μας δύο λέξεις, που αλληλοσυμπληρώνονται: Αριστερά και Κυβέρνηση. Η τελευταία θα πρέπει να επιδιώκεται, όχι ως αυτοσκοπός, αλλά ως το μέσο που θα φέρει τις συλλογικές διεκδικήσεις της κοινωνικής πλειοψηφίας στο προσκήνιο. Τελικά ο κόσμος χρειάζεται την Αριστερά για να κάνει καλύτερη τη ζωή τη δική του και του διπλανού του, όχι των στελεχών. Για να συμβεί αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ και η ηγεσία του (πρώην και νυν) πρέπει να αναμετρηθεί με την «εμπειρία ΣΥΡΙΖΑ» της κυβερνητικής περιόδου, αλλά και με όσα ακολούθησαν. Αν δεν αναμετρηθείς με τον καθρέφτη, δεν μπορείς να προχωρήσεις παρακάτω. Οι διαφορετικές εκτιμήσεις από τα κόμματα της «μήτρας ΣΥΡΙΖΑ» για το τι συνέβη στην κυβερνητική περίοδο είναι σκόπελος που πρέπει να ξεπεραστεί, για να προκύψουν οι απαραίτητες συνθέσεις. Η ιστορία απαιτεί νηφαλιότητα και ειλικρίνεια από όλους.
Συμπερασματικά και για να επιχειρήσουμε μια προσέγγιση στο παραπάνω ερώτημα:
Οι πολίτες χρειάζονται ένα ΣΥΡΙΖΑ που θα συμβάλει στην ενότητα της Αριστεράς και στην ανάδειξη ενός συλλογικά επεξεργασμένου πολιτικού με όρους προγραμματικής ενότητας, με ισχυρή πολιτική ηγεσία και στρατηγικό σχέδιο, που μπορεί να πείσει τους πολίτες ότι υπάρχει εναλλακτική κυβερνητική πρόταση. Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να είναι «μέρος του όλου».
Οι υπερβάσεις που απαιτούνται είναι πολλές και δύσκολες. Αλλά και πότε ήταν εύκολες για την Αριστερά;
(Ο Διονύσης Τεμπονέρας είναι Δικηγόρος – Εργατολόγος)
