Τέθηκε το ζήτημα αν υφίσταται κώλυμα εκλογιμότητας δημάρχου στη διαδικασία εκλογής Προέδρου του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Το ζήτημα έχει πρακτική σημασία λόγω της απόφασης του δημάρχου Αθηναίων Χάρη Δούκα να είναι υποψήφιος για την ηγεσία του κόμματος. Η άποψή μου, συνοπτικά διατυπωμένη, είναι η εξής:
Η ratio του άρθρου 29 παρ. 1 του Συντάγματος, όπως έχει γίνει δεκτό στη νομολογία του Αρείου Πάγου, είναι «ότι η οργάνωση και η δράση των κομμάτων θα εξυπηρετούν την ελεύθερη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, όχι υπό το πλέγμα περιστασιακών διατάξεων, που θα ορίσει ο κοινός νομοθέτης (επί παραδείγματι, όταν αφορά την ανάδειξη της ηγεσίας τους και εν γένει τη λήψη των αποφάσεων των οργάνων τους και την εσωτερική λειτουργία τους), αλλά με τη συγκεκριμένη συμμετοχή των κομμάτων στη λειτουργία του πολιτεύματος» (ΑΠ 590/2009). Με το σκεπτικό αυτό, η νομοθετική ρύθμιση της οργάνωσης των κομμάτων περιορίζεται στην επιβολή της υποχρέωσης να διαθέτουν και να δημοσιεύουν το καταστατικό τους, ώστε οι πολίτες να μπορούν να αξιολογήσουν όχι μόνο το πρόγραμμά τους αλλά και την εσωτερική οργάνωση και λειτουργία τους. Όπως υποστηρίζεται στη συνταγματική θεωρία, το άρθρο 29 παρ. 1 Συντ. αποτελεί νομικό θεμέλιο της υποχρέωσης των κομμάτων να είναι δημοκρατικά οργανωμένα. Τα κόμματα οφείλουν σύμφωνα με τη συνταγματική επιταγή του άρθρου 29 παρ. 1 να οργανώνονται και να λειτουργούν με βάση τις δημοκρατικές εγγυήσεις λήψης αποφάσεων και την προστασία των δικαιωμάτων των μειοψηφιών.
Στο καταστατικό του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ προβλέπεται ότι: «Όσα μέλη του φορέα κατέχουν, κατόπιν διορισμού ή εκλογής, έμμισθη θέση πολιτικού χαρακτήρα στο κράτος ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και την αυτοδιοίκηση, δεν μπορούν να είναι υποψήφια σε μονοπρόσωπα όργανα». Με την πρόβλεψη αυτή εισάγεται κώλυμα υποβολής υποψηφιότητας για εκλογή σε μονοπρόσωπα όργανα του κόμματος εκείνων των προσώπων που κατέχουν συγκεκριμένες έμμισθες θέσεις «στο κράτος ή στον ευρύτερο δημόσιο τομέα ή στην αυτοδιοίκηση».
Το κώλυμα δεν καταλαμβάνει τους δημάρχους για τους ακόλουθους λόγους:
α. Όπως προκύπτει και από τη γενική θεωρία περί κωλυμάτων, που ισχύει κατεξοχήν για την εκλογή βουλευτών, τα κωλύματα ως περιορισμοί των πολιτικών δικαιωμάτων πρέπει να ερμηνεύονται στενά. Η στέρηση της δυνατότητα προσώπων να ανακηρυχθούν ως υποψήφιοι πρέπει να θεμελιώνεται ρητά και με σαφήνεια, άρα να μην συνάγεται με βάση διασταλτικές ερμηνείες χωρίς επαρκή θεσμική θεμελίωση. Μία ευρεία ερμηνεία της επίμαχης καταστατικής ρύθμισης του άρθρου 36 θα συνεπαγόταν τον αποκλεισμό πολιτικών προσώπων που είναι κατεξοχήν κατάλληλα για την ηγεσία των πολιτικών κομμάτων, επειδή διαθέτουν άμεση νομιμοποίηση από το εκλογικό σώμα, όπως είναι μεταξύ άλλων οι βουλευτές και οι υπουργοί, των οποίων η αποζημίωση θα μπορούσε εσφαλμένα να θεωρηθεί ότι έχει μισθολογικά χαρακτηριστικά.
β. Επιπλέον, η θέση του δημάρχου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως έμμισθη υπό την έννοια του άρθρου 36 του καταστατικού του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Ο δήμαρχος λαμβάνει αντιμισθία η οποία έχει αντικαταστήσει την παλαιότερη ρύθμιση περί εξόδων παράστασης. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο να ληφθεί υπόψη ότι η επίμαχη ρύθμιση του καταστατικού προϋπάρχει του προγράμματος ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ και του σχετικού νόμου, με τον οποίο τα έξοδα παράστασης των δημάρχων ορίζονται πλέον ως αντιμισθία και ήταν σαφές κατά τη διατύπωση της καταστατικής ρύθμισης ότι δεν περιλαμβάνει τους δημάρχους.
γ. Πέρα από τα προηγούμενα, η επίμαχη ρύθμιση του καταστατικού πρέπει να ερμηνευθεί πρωτίστως με γνώμονα τον σκοπό για τον οποίο θεσπίστηκε. Εφόσον δεχθούμε ότι ο σκοπός δεν ήταν ο αποκλεισμός εσωκομματικών αντιπάλων από τη διεκδίκηση ηγετικών θέσεων στο κόμμα, η μόνη ratio που μπορεί να συναχθεί είναι να αποκλεισθεί η ύπαρξη ιεραρχικών ή άλλων εξαρτήσεων της ηγεσίας του κόμματος. Και υπό αυτό το πρίσμα οι δήμαρχοι δεν εμπίπτουν στο κώλυμα του καταστατικού.
Η κρίση του πολιτικού μας συστήματος είναι κυρίως κρίση των πολιτικών κομμάτων, τα οποία σε όλες τις έρευνες κοινής γνώμης έχουν εξαιρετικά χαμηλό, σε πολλές τον χαμηλότερο, βαθμό εμπιστοσύνης των πολιτών. Οι πολίτες αποστρέφονται τις μικροκομματικές μεθοδεύσεις, τους ελιγμούς, την εσωστρέφεια στα κόμματα. Ο αποκλεισμός υποψηφίων με μία διασταλτική ερμηνεία των καταστατικών ρυθμίσεων, χωρίς διαφανείς σκοπούς των ρυθμίσεων αυτών, θα ενίσχυε τη δυσθυμία των πολιτών απέναντι στο κομματικό σύστημα. Ας ελπίσουμε ότι τα αρμόδια όργανα του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ θα προβούν στην ορθή προσέγγιση του ζητήματος.
(Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι συνταγματολόγος, Καθηγητής Πανεπιστημίου και δικηγόρος)