Πέρασαν κιόλας είκοσι πέντε χρόνια, ένα τέταρτο αιώνα. Είκοσι πέντε χρόνια από τον άδικο, τραγικό θάνατο του Γ. Κρανιδιώτη στις 14 Σεπτεμβρίου 1999 στο πιο παράξενο αεροπορικό δυστύχημα στην ιστορία. Ο Κρανιδιώτης ήταν τότε αν. υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στην κυβέρνηση Κ. Σημίτη και πήγαινε στο Βουκουρέστι για τη Βαλκανική Διάσκεψη. Μαζί του σκοτώθηκε ο γιος του Νικόλας, φοιτητής στο LSE και άλλα επτά άτομα. Συνήθως χρησιμοποιούμε τη φράση – κλισέ «μεγάλη απώλεια» για τον θάνατο μιας προσωπικότητας είτε αυτή ανταποκρίνεται, πολύ ή λίγο, στην πραγματικότητα είτε όχι. Στην περίπτωση του Γ. Κρανιδιώτη είκοσι πέντε χρόνια μετά μπορεί μετά βεβαιότητας, σχεδόν αποδεδειγμένα, να ειπωθεί η φράση χωρίς ίχνος υπερβολής: τεράστια απώλεια τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Κύπρο, την ιδιαίτερη πατρίδα του.
Ο Γ. Κρανιδιώτης ως στέλεχος του ΠΑΣΟΚ στο εκσυγχρονιστικό ρεύμα, στενός συνεργάτης του Κ. Σημίτη, είχε ένα σπάνιο χάρισμα: συνδύαζε την οραματική σκέψη με την πρακτική προσέγγιση για την επίλυση των προβλημάτων. Ηταν problem-solver. Ανήκε στην ολιγάριθμη σχολή πολιτικών που δεν είχε / έχει υποκαταστήσει την (εξωτερική) πολιτική ως τέχνη επίλυσης προβλημάτων με την κούφια ρητορική της εθνικιστικής φλυαρίας. Και τα προβλήματα που τον ενδιέφεραν για δίκαιη επίλυση ήταν πρώτα απ’ όλα το Κυπριακό και τα Ελληνοτουρκικά. Αλλά ο Κρανιδιώτης ήταν και βαθύτατα Ευρωπαίος, υπέρμαχος της βαθύτερης ευρωπαϊκής ενοποίησης με την Ελλάδα ως μέλος της στον εσωτερικό πυρήνα. Ηθελε όμως και την Κύπρο στην Ευρωπαϊκή Ενωση καθώς εκτιμούσε ότι η συμμετοχή της θα αποτελούσε την κρίσιμη, καταλυτική παράμετρο για την εδραίωση της ασφάλειάς της και την επίλυση του κυπριακού προβλήματος στη λογική της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ). Αν και γνώριζε ότι το μέγιστο των πολιτικών δυνάμεων στη Μεγαλόνησο ήταν τότε ενάντια στην ένταξη. Παρά ταύτα, το 1986 εγκαινιάσαμε τη διαδικασία ένταξης γράφοντας μαζί (ως ο πλέον στενός συνεργάτης του) τα πρώτα σχετικά σημειώματα. Και με την ενεργό στήριξη των Κ. Σημίτη, Θ. Πάγκαλου και Γ.Α. Παπανδρέου (στην Ελλάδα, Γ. Βασιλείου, Γλ. Κληρίδη στη Κύπρο, κ.ά.) η ένταξη της Κύπρου έγινε τελικά πραγματικότητα το 2004 σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι (1999). Αλλά η συμμετοχή στην ΕΕ δεν λειτούργησε τελικά όπως προσδοκούσε ο Κρανιδιώτης – ως καταλύτης δηλαδή για την επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Και «δεν λειτούργησε» λόγω κυρίως λαθών, αστοχιών και παραλείψεων της ελληνοκυπριακής πολιτικής τάξης (και μέρους της ελλαδικής). Εκτιμώ ότι εάν δεν είχε φύγει από τη ζωή τόσο νωρίς ο Γ. Κρανιδιώτης η πορεία του Κυπριακού θα ήταν εντελώς διαφορετική – το πιθανότερο είναι ότι θα είχε λυθεί το με τρόπο βιώσιμο και δίκαιο ως ΔΔΟ και δεν θα είχαμε οδηγηθεί στο σημερινό αδιέξοδο με το φάσμα της οριστικής διχοτόμησης στον ορίζοντα. Σε πλείστες όσες περιπτώσεις η Ιστορία έχει δείξει ότι ο ρόλος ενός ανθρώπου (ή η απουσία του) μπορεί να είναι καθοριστικός στη διαμόρφωσή της. Η περίπτωση Κρανιδιώτη είναι ενδεικτική.
Στα Ελληνοτουρκικά η άποψη Κρανιδιώτη ήταν επίσης στη λογική της επίλυσης στη βάση του διεθνούς δικαίου. Καθώς πίστευε βαθύτατα ότι «ο χρόνος δεν εργάζεται υπέρ των ελληνικών συμφερόντων». Το αντίθετο. Και εργάσθηκε πριν από τον θάνατό του για την προώθηση της λογικής του ανοίγματος της διαπραγματευτικής διαδικασίας, λογικής που οδήγησε μέσω «Ελσίνκι» στις διερευνητικές συνομιλίες με την Τουρκία.
Ο Γ. Κρανιδιώτης άφησε ισχυρές παρακαταθήκες ως κεκτημένο στην ελληνική εξωτερική πολιτική που σήμερα, είκοσι πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, είναι πολύ πιο επίκαιρες.
Ενας κύπριος, έλληνας, ευρωπαίος, κοσμοπολίτης πολιτικός πολέμιος του περίκλειστου εθνικισμού…
(Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ. Τιμήθηκε με το βραβείο «Γιάννος Κρανιδιώτης» για τη συμβολή του στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ - Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα "Τα Νέα")