Πολλοί Ιρανοί δεν θα θρηνήσουν για τον θάνατο του Ραϊσί, αφού υπήρξε ο πρόεδρος που έβαψε με αίμα το μεγαλύτερο κύμα διαδηλώσεων στο Ιράν από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979 με κύριο σύνθημα το «Γυναίκα, ζωή, ελευθερία».
Οι παλαιότεροι, πάλι, θυμούνται ακόμη τον ρόλο του ως αναπληρωτή εισαγγελέα στην Τεχεράνη το 1988, όταν - σε ηλικία 28 ετών - διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο σε ένα κίνημα που σκότωσε έως και 30.000 πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως μέλη της Λαϊκής Οργάνωσης Μουτζαχεντίν (MEK).
Παρόλα αυτά, η είδηση του θανάτου του προέδρου, αλλά και του υπουργού Εξωτερικών, έρχεται σε μια κρίσιμη συγκυρία για την χώρα που αφενός βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτοφανείς εξωτερικές προκλήσεις κι αφετέρου προετοιμάζεται ήδη για την αλλαγή του καθεστώτος με την αναμενόμενη αποχώρηση, μέσα στα επόμενα χρόνια, του 85χρονου ανώτατου ηγέτη της Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Όπως σημειώνει ο Guardian, στην «υδροκέφαλη» ηγεσία της χώρας, όπου η εξουσία κατανέμεται με συχνά αδιαφανείς τρόπους μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, ο ανώτατος ηγέτης και όχι ο πρόεδρος είναι αυτός που τελικά αποφασίζει. Πράγματι, κατά κάποιον τρόπο οι θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού - που αρχικά βασίστηκαν σε ένα μοντέλο του γαλλικού συντάγματος - υποβαθμίστηκαν με την αναθεώρηση του συντάγματος του Ιράν το 1979, κάνοντας πολλούς να μιλούν για μια μορφή απολυταρχίας που κατέλαβε την εξουσία στο όνομα της θρησκείας.
Ο πρόεδρος, όσο πιστός και αν παραμένει στον ανώτατο ηγέτη - και ο Εμπραχίμ Ραϊσί θεωρείται πολύ πιστός στον Χαμενεΐ - έχει συχνά το ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου που βοηθά τον ανώτατο ηγέτη να αποφύγει την κριτική. Αυτή ήταν ξεκάθαρα η μοίρα του προκατόχου του Ραΐσι, Χασάν Ρουχανί, ο οποίος έγινε «σάκος του μποξ» για αποφάσεις που ελήφθησαν από... αλλού.
Τους τελευταίους μήνες, όμως, το όνομα του Ραϊσί - ο οποίος εξελέγη, αλλά στην πράξη «επιλέχθηκε», πρόεδρος το 2021 - «έπαιζε πολύ ψηλά» στις συζητήσεις περί πιθανών διαδόχων του Χαμενεΐ. Ο θάνατός του, σύμφωνα πάντα με το Guardian, ανοίγει ένα μάλλον ακανθώδη δρόμο για τον γιο του 85χρονου ηγέτη, Μοτζταμπά Χαμενεΐ.
Σημειώνεται πως η «εκλογή» του διαδόχου γίνεται από μια 88μελή «συνέλευση εμπειρογνωμόνων» ενώ ο αιφνίδιος θάνατος του Ραϊσί αυξάνει τις πιθανότητες κληρονομικής διαδοχής στην χώρα - σενάριο στο οποίο πολλοί κληρικοί αντιτίθενται, χαρακτηρίζοντάς το ξένο προς τις επαναστατικές αρχές του Ιράν.
Η απώλεια του Ραϊσί έρχεται να ενισχύσει την αστάθεια που βιώνει το Ιράν εν μέσω πολιτικής μετάβασης. Ένα νέο σκληροπυρηνικό κοινοβούλιο εξελέγη μόλις την 1η Μαρτίου σε μια εκλογική διαδικασία με πολύ μικρή συμμετοχή, που έπεσε σε ορισμένες περιφέρεις κάτω από το 10%, την ώρα που σε εθνικό επίπεδο έφτασε μόλις το 41%.
Μεταρρυθμιστικές δυνάμεις και μετριοπαθείς πολιτικοί είτε αποκλείστηκαν είτε ηττήθηκαν πανηγυρικά αφήνοντας ένο νέο και, ακόμη, μη δοκιμασμένο κοινοβούλιο - διχασμένο μεταξύ των παραδοσιακών σκληροπυρηνικών και μιας υπερσυντηρητικής ομάδας γνωστής ως Paydari ή Μέτωπο Σταθερότητας.
Ο ουσιαστικός αποκλεισμός των μεταρρυθμιστών από την πολιτική συμμετοχή στο κοινοβούλιο για πρώτη φορά από το 1979 ενισχύει την αίσθηση μιας χώρας σε αχαρτογράφητα νερά - υπογραμμίζει το Guardian.
Η... σωρευτική αστάθεια έρχεται σε μια εποχή που το Ιράν αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις από τη Δύση σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, μια οικονομία σε ύφεση, αλλά και τεταμένες σχέσεις με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής - ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις τους με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ.
Η παράλληλη απώλεια του μέχρι πρότινος ΥΠΕΞ Χουσεΐν Αμιρ Αμπντολαχιάν επιτείνει αυτή την αστάθεια κι έρχεται να «σπάσει» την ιρανική περηφάνεια περί ελέγχου και προβλεψιμότητας. Ο πιθανότερος διάδοχός του είναι ο αναπληρωτής του, Αλί Μπαγκερί, αν και οι περισσότερο συντηριτικές δυνάμεις μπορεί να τον θεωρήσουν... υπερβολικά πρόθυμο να διαπραγματευτεί με τη Δύση για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Αίζει να σημειωθεί πως παρόλο που η χώρα δεν έχει χάσει πρόεδρο εν ενεργεία από την επανάσταση του 1979, διαθέτει ένα σαφώς ορισμένο σύστημα διαδοχής, στο οποίο ο πρώτος αντιπρόεδρος - επί του παρόντος ο Μοχάμαντ Μοχμπέρ - αναλαμβάνει. Λίγοι θεωρούν τον Μοχμπέρ - τραπεζίτη και πρώην αναπληρωτή κυβερνήτη της επαρχίας Khuzestan - ως κατάλληλη προεδρική υποψηφιότητα.
Ο νέος πρόεδρος ωστόσο θα πρέπει να εκλεγεί εντός 50 ημερών - γεγονός που δίνει στον ανώτατο ηγέτη και το περιβάλλον του σχετικά λίγο χρόνο για να επιλέξουν κάποιον που όχι μόνο θα γίνει πρόεδρος σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, αλλά να είναι και τόσο ισχυρή προσωπικότητα που θα μπορούσε να διαδεχθεί τον ίδιο τον Χαμενεΐ.
Οι προκλήσεις για τον επόμενο Ιρανό πρόεδρο
Η άμεση πρόκληση για οποιονδήποτε νέο ηγέτη θα είναι να ελέγξει όχι μόνο τις εσωτερικές διαφωνίες, αλλά και τις απαιτήσεις των φατριών εντός της χώρας, να ακολουθήσει πιο σκληρή γραμμή με τη Δύση και παράλληλα να πλησιάσει περισσότερο τη Ρωσία και την Κίνα.
Η μεγαλύτερη πρόκληση των τελευταίων πολλών ετών για το Ιράν, ωστόσο, παραμένουν οι σχέσεις με το Ισραήλ, οι οποίες έφθασαν σε πρωτοφανές χαμηλ΄΄ο τον Απρίλιο - όταν οι δύο χώρες αντάλλαξαν πυρά, με αφορμή την ισραηλινή επίθεση στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό - ενώ «αγκάθι» αποτελεί διαχρονικά και η υποστήριξη που παρέχει το Ιράν σε ένοπλες ομάδες, που εν είδει πληρεξούσιου διεξάγουν τον πόλεμο της Τεχεράνης με το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της Χαμάς και της Χεζμπολάχ.
Παράλληλα βέβαια ο νέος πρόεδρος θα πρέπει να λάβει σημαντικές αποφάσεις σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας.
Υπενθυμίζεται πως στις 9 Μαΐου, ο Kamal Kharrazi, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του ανώτατου ηγέτη και πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, δήλωσε ότι η Τεχεράνη θα εξετάσει το ενδεχόμενο αλλαγή του δόγματος περί πυρηνικής αποτροπής, εάν το Ισραήλ επιτεθεί σε πυρηνικές εγκαταστάσεις που το Ιράν χαρακτηρίζει ως μη στρατιωτικές.
