Με το που εμφανίζονται ερωδιοί σταματάμε για να πάρουμε μια βαθιά ανάσα και να απολαύσουμε μια στιγμή ηρεμίας. Αυτό εκπέμπουν.
Με το μακρύ, κομψό λαιμό και τα ντελικάτα τους πόδια, οι ερωδιοί είναι ένα από τα πιο αγαπημένα θέματα καλλιτεχνών, συγγραφέων, φωτογράφων και λάτρεων των πουλιών και δεν αφήνουν κανέναν αδιάφορο.
Ακόμη και από την αρχαιότητα, ο Αριστοτέλης (384-322 π.Χ.) ενθουσιάστηκε από την αρχοντιά τους και ήταν ο πρώτος που τα περιέγραψε.
Ως κάτοικοι αυτής της χώρας είμαστε πολύ τυχεροί γιατί και τα 9 είδη των ερωδιών που φωλιάζουν στην Ευρώπη αναπαράγονται και στην Ελλάδα και έτσι μπορούμε να απολαμβάνουμε την ομορφιά και τη σοφία τους. Από αυτά τα είδη, τα 7 φωλιάζουν ομαδικά, σχηματίζοντας αποικίες σε παραποτάμια ή παραλίμνια δάση μέσα σε πυκνούς καλαμώνες ή ακόμη και σε μεγάλα μοναχικά δένδρα. Τα άλλα 2 είδη φωλιάζουν μεμονωμένα, κυρίως σε καλαμώνες.
Η συστηματική παρακολούθηση των ερωδιών είναι πολύ σημαντική για την διαχείριση τόσο των αποικιών τους, όσο και των υγροτόπων όπου διαβιούν.
Έτσι, μια ομάδα Ελλήνων ερευνητών μελέτησε τους πληθυσμούς των ειδών των ερωδιών που φωλιάζουν στην Ελλάδα τα τελευταία 30 χρόνια (από το 1988 έως το 2018), για να διαπιστώσει αν o αναπαραγόμενος πληθυσμός τους μειώνεται ή αυξάνεται, έτσι ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την διατήρηση των αποικιών και των υγροτόπων τους.
«Οι αποικίες των πουλιών που φωλιάζουν στην Ελλάδα είναι δυναμικές και μπορεί, με τα χρόνια, να αλλάζουν τόπο, μέγεθος και σύνθεση των ειδών που φωλιάζουν. Η καταγραφή και ο εντοπισμός πιθανών αιτιών τέτοιων αλλαγών μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή διορθωτικών ενεργειών διαχείρισης όπου και όταν είναι απαραίτητο», εξηγεί ο Δρ. Σάββας Καζαντζίδης, Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών (ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ), που είναι και ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Birds.
Η παρακολούθηση των ερωδιών έχει ξεκινήσει εδώ και δεκαετίες
Σύμφωνα με τους Έλληνες ερευνητές, σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης λειτουργούν συστήματα παρακολούθησης των ερωδιών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η παρακολούθηση, ειδικά για τον Σταχτοτσικνιά, έχει ξεκινήσει από το 1928, ενώ στη Γαλλία, την Ισπανία και την Ιταλία οι πληθυσμοί των ερωδιών παρακολουθούνται συστηματικά από τη δεκαετία του 1960 ή του 1970. Στην Ελλάδα, η παρακολούθηση των μεγαλύτερων αποικιών ερωδιών ξεκίνησε την δεκαετία του 1980, ενώ έρευνες για τις αποικίες τους σε εθνικό επίπεδο έχουν αρχίσει από την δεκαετία του 2000.
Με βάση τον μέσο αριθμό των ζευγαριών στην Ελλάδα και τις εκτιμήσεις του ευρωπαϊκού πληθυσμού σύμφωνα με την Κόκκινη Λίστα Απειλούμενων Ειδών της Διεθνούς Ένωσης Προστασίας της Φύσης / IUCN (IUCN Red List of Threatened Species), οι ελληνικοί υγρότοποι φιλοξενούν περίπου το 3% του Λευκοτσικνιά, το 2,4% του Κρυπτοτσικνιά και το 1,8 % των ευρωπαϊκών πληθυσμών του Νυχτοκόρακα, αναδεικνύοντας την διεθνή σημασία των ελληνικών υγροτόπων για την διατήρηση των ερωδιών.
«Ενώ υπάρχουν περισσότεροι από 1400 υγρότοποι στην Ελλάδα (τα δέλτα ποταμών και οι εκβολές τους, φυσικές ή τεχνητές λίμνες γλυκού νερού και παράκτια έλη), οι οποίοι καλύπτουν περίπου το 2% της χερσαίας έκτασης, τα 3/4 αυτών είναι μικροί και αντιπροσωπεύουν το 1% της συνολικής έκτασης των υγροτόπων. Δέκα από τους μεγαλύτερους περιλαμβάνονται στον κατάλογο των υγροτόπων Ramsar λόγω της διεθνούς σημασίας τους για την διατήρηση των πτηνών, ενώ σχεδόν όλοι οι μεγάλοι υγρότοποι φιλοξενούν μία ή περισσότερες αποικίες ερωδιών», λέει ο Δρ Καζαντζίδης.
Οι υγρότοποι των υδρόβιων πουλιών εξακολουθούν να απειλούνται
Οι υγρότοποι στην Ελλάδα, παρά τη σημασία τους για τα υδρόβια πουλιά και παρόλο που το 80% αυτών βρίσκονται εντός προστατευόμενων περιοχών (δίκτυο Natura 2000 ή εθνικά πάρκα) εξακολουθούν να απειλούνται. Τις δεκαετίες του 1980 και του 1990 η ρύπανση των υδάτων και η αποστράγγιση ήταν μεταξύ των βασικών απειλών. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα, ορισμένοι υγρότοποι που είχαν αποξηραθεί στο παρελθόν αποκαταστάθηκαν, ενώ άρχισε να αλλάζει και η στάση των ανθρώπων απέναντί τους, ως αποτέλεσμα εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού. Όμως, εμφανίστηκαν νέες απειλές για τις αποικίες των ερωδιών, κυρίως λόγω των αλλαγών των ανθρώπινων δραστηριοτήτων γύρω από υγροτόπους, όπως είναι η εντατικοποίηση της γεωργίας (π.χ. καλλιέργεια ρυζιού) και η όχληση (π.χ. από ψυχαγωγικές δραστηριότητες).
«Κατά την περίοδο 1988–2018, μετρήσαμε τον αναπαραγόμενο πληθυσμό 7 αποικιακών ειδών ερωδιών σε 65 αποικίες σε 37 υγροτόπους στην Ελλάδα. Πενήντα μία (79%) από αυτές τις αποικίες βρίσκονταν εντός περιοχών του Δικτύου Natura 2000 και έξι (9%) ήταν σε νέους ή αποκατεστημένους υγροτόπους. Έξι αποικίες εντοπίστηκαν σε προαστιακά πάρκα (π.χ. Κέρκυρα) ή σε δέντρα στην άκρη μιας πόλης (π.χ. Καστοριά, Αριδαία) και επομένως μπορούν να θεωρηθούν αστικές αποικίες», εξηγεί ο Έλληνας επιστήμονας.
Σύμφωνα με τη μελέτη, ο αναπαραγόμενος πληθυσμός 2 ειδών ερωδιών (συγκεκριμένα του Κρυπτοτσικνιά και του Γελαδάρη) παρουσίασε αύξηση, σε αντίθεση με τους πληθυσμούς 3 ειδών (του Νυχτοκόρακα, του Λευκοτσικνιά και του Σταχτοτσικνιά) που έδειξαν μείωση. Μόνο ο πληθυσμός ενός είδους, του Πορφυροτσικνιά εμφάνισε σταθερή τάση.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το δίκτυο Natura 2000 και η λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών επηρεάζουν θετικά τον αναπαραγόμενο πληθυσμό ή την επέκταση των αποικιών των ερωδιών. Επιπλέον, οι εθνικές προσπάθειες αποκατάστασης των υγροτόπων έχουν διευκολύνει την αναπαραγωγή των περισσότερων ειδών μέσω της δημιουργίας νέων αποικιών. Αντίθετα μειώθηκε ο πληθυσμός αλλά και ο αριθμός των αποικιών των ερωδιών σε περιοχές που βρίσκονται εκτός του Δικτύου Natura 2000.
«Τα αποτελέσματά μας υπογραμμίζουν πόσο σημασία έχει η συνέχιση των προσπαθειών αποκατάστασης των υγροτόπων, της ανάπτυξης πρακτικών καλλιέργειας φιλικών προς τους ερωδιούς (κυρίως του ρυζιού), και της διενέργειας μιας συστηματικής πανεθνικής έρευνας των αποικιών των ερωδιών», καταλήγει ο Δρ. Σάββας Καζαντζίδης.
…Καθώς ο ερωδιός βαδίζει με χάρη στο νερό, μας υπενθυμίζει πόσο σημαντική είναι η κομψότητα και η ευγένεια σε έναν χοντροκομμένο και χαοτικό κόσμο όπου ζούμε. Ως σύμβολο υπομονής, μας υποδεικνύει ότι το Σύμπαν λειτουργεί υπέρ μας, ακόμα και αν τα πράγματα δεν συμβαίνουν τόσο γρήγορα όσο θα θέλαμε.
Πηγή: Kazantzidis, S., Naziridis, T., Katrana, E., Bukas, N., Kazantzidis, G., Christidis, A., & Astaras, C. (2024). Population Trend of Colonially Nesting Heron Species in Greece. Birds, 5(2), 217-239. https://doi.org/10.3390/birds5020015