Από το 1950 ως το 1955 το σενάριο που επικρατούσε δεν ήταν η δημιουργία της ΕΟΚ αλλά μιας Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ), η οποία στη συνέχεια θα μετεξελισσόταν σε οικονομική (σχέδιο του Γάλλου πρωθυπουργού Pleven). Η ΕΑΚ ήταν η απάντηση των ευρωπαϊκών χωρών στον επανεξοπλισμό της Γερμανίας που προωθούσαν τότε οι Αμερικανοί. Το σχέδιο απορρίφθηκε τελικά στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση από τους Γκωλικούς και Κομμουνιστές βουλευτές, για διαφορετικούς λόγους.
Τότε η ευρωπαϊκή ενοποίηση μετατοπίστηκε στον οικονομικό τομέα και στη δημιουργία της Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα και στη συνέχεια στην ΕΟΚ.
Μετά το 1990 οι Αμερικανοί έβλεπαν ένα μόνο αμυντικό πυλώνα, το ΝΑΤΟ ενώ η Ε.Ε. έπρεπε να είναι συμπληρωματική και όχι αυτόνομη. Οι Ευρωπαίοι καθησύχασαν κάτω από την αμερικανική ομπρέλα. Τα τελευταία χρόνια η μετατόπιση του αμερικανικού ενδιαφέροντος πέραν της Ευρώπης την αναγκάζει να υποστηρίξει την στρατιωτική ενίσχυση της Ευρώπης με ευρωπαϊκά κονδύλια αλλά όχι την απεξάρτηση από τις αμερικανικές αμυντικές βιομηχανίες.
Στον οικονομικό τομέα, η Ε.Ε. επιδίωξε να ομογενοποιηθεί δημοσιονομικά. Να μειωθούν τα χρέη, να περιορισθούν τα ελλείμματα, να υπάρξει συντονισμός στην οικονομία. Ο στόχος δεν επιτεύχθηκε. Η νομισματική συγκόλληση οικονομιών κρατών-μελών με διαφορετικό επίπεδο οικονομικής ισχύος, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, όχι μόνο δεν άμβλυναν, αλλά αντίθετα όξυναν τις ανισομετρίες στην ανάπτυξή τους.
Οι διαδοχικές κρίσεις, οι εθνικές προτεραιότητες και οι ανταγωνισμοί δεν επέτρεψαν συντονισμένη παραγωγή σε πρωτοπόρους τομείς και καινοτομίες που θα κέρδιζαν την κατανάλωση. Η προσπάθεια της «πράσινης ανάπτυξης» να δώσει ώθηση στην φτηνή και καθαρή ενέργεια δεν απέδωσε. Κατέληξε σε αύξηση κερδών των παρόχων, χωρίς ωφέλεια για τους καταναλωτές.
Τώρα καθηλώθηκε η βιομηχανική ανάπτυξη, γιατί προηγούμενα είχαν μειωθεί τα κονδύλια για την έρευνα, πιο πριν είχαν μειωθεί τα κονδύλια για την δημόσια παιδεία και επικράτησε η αντίληψη ότι «δεν υπάρχει κοινωνία πάρα μόνο άτομα». Οι δομές διαλύθηκαν σε κοινωνικό και παραγωγικό επίπεδο. Συντονισμός δεν υπήρχε. Όλα καθορίζονταν από τις αγορές, δηλαδή αφέθηκαν στην τύχη τους.
Σε αντιστάθμισμα δίνονταν επιδόματα για να συγκρατηθεί κάποιο επίπεδο κατανάλωσης και να μην υπάρχουν κοινωνικές αντιδράσεις.
Ακόμη και στους «σκληρούς» μηχανισμούς των κρατών υπήρξε παρακμή. Πίστεψαν ότι χρειάζονται μόνο μικροί στρατοί από επαγγελματίες, με σύγχρονα όπλα και κύρια αεροσκάφη για να καταβάλουν μακρινούς ατίθασους λαούς που αμφισβητούσαν τα δυτικά συμφέροντα και έβαζαν σε κίνδυνο τις οδούς ανεφοδιασμού και τους φυσικούς πόρους.
Σαν αποτέλεσμα έλλειψης στρατηγικής χάθηκαν οι πόλεμοι στο Αφγανιστάν, Ιράκ ενώ στη Μέση Ανατολή δεν έγινε η αλλαγή που προώθησαν με αστικά καθεστώτα που θα εγγυούνταν μια μεγάλη αγορά.
Η Γαλλία έχασε σχεδόν όλη την επιρροή της στην Αφρική.
Η Ρωσία δεν γονάτισε από τις δυτικές κυρώσεις και κερδίζει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσμια οικονομία και τώρα αρχίζει να διώχνει και τα δυτικά όπλα, εμφανίζοντας τα δικά της φτηνά και υπέρτερα σε πολλούς τομείς (παράδειγμα το Πακιστάν και η Αίγυπτος).
Οι ΗΠΑ αγωνίζονται να διατηρήσουν μέρος της παλιάς τους επιρροής με εξαγωγές όπλων και προστατευτικά μέτρα απέναντι σε όλους, φίλους και εχθρούς.
Τώρα οι Ευρωπαίοι προσπαθούν να βάλουν μπροστά την πολεμική μηχανή για να δώσει με τη σειρά της ώθηση στην οικονομία με την λογική ότι «όπου πηγαίνει το δημόσιο χρήμα, ακολουθούν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις». Βέβαια δεν υπήρξε η ίδια πολιτική για την υγεία, την παιδεία, τις υποδομές. Υπάρχουν πολλές αμφιβολίες αν η «πολεμική οικονομία» δώσει ώθηση στην παραγωγικότητα.
Ο ισχυρισμός του Ινστιτούτου του Κιέλου ότι η παραγωγικότητα θα ανέβει κατά 0,25% για κάθε μονάδα του ΑΕΠ που δαπανάται στην άμυνα, δεν χαιρετίσθηκε σαν ακριβής.
Το πρώτο ερώτημα είναι πόσος χρόνος χρειάζεται για να ορθοποδήσει η οικονομία; Κάποιοι λένε ότι ο τριακονταετής πόλεμος στη κεντρική Ευρώπη τον 17ο αιώνα, έδωσε ώθηση στην τεχνολογική ανάπτυξη του 18ου και 19ου αιώνα. Όμως άφησε τεράστιες καταστροφές στην Ευρώπη.
Το δεύτερο ερώτημα αφορά τις κοινωνικές επιπτώσεις. Ήδη σύμφωνα με το Politico η Μ. Βρετανία ανακοίνωσε περικοπές 4,8 δις λίρες από κοινωνικά προγράμματα για αύξηση αμυντικών προγραμμάτων κατά 2,2 δις λίρες.
Το τρίτο ερώτημα αφορά τις δυνατότητες της ευρωπαϊκής τεχνολογίας και το κόστος κατασκευής. Στις ΗΠΑ δαπανάται το 16% του αμυντικού προϋπολογισμού για έρευνα (R&D) ενώ στην Ευρώπη μόλις το 4,5%. Επιπλέον οι μικρές πωλήσεις ευρωπαϊκών όπλων και ο κατακερματισμός ανεβάζει το κόστος. Είδαμε πρόσφατα ότι το Πακιστάν με τα κινεζικά αεροσκάφη J-10 κόστους 50 εκατομ. δολ. το καθένα αντιμετώπισε με επιτυχία τα ινδικά Rafale κόστους 280 εκατ. δολ.
Το τέταρτο ερώτημα αφορά την αμερικανική εξάρτηση για γεωστρατηγικούς λόγους και ομοιοτυπία. Περισσότερο από το μισό των ευρωπαϊκών δαπανών για εξοπλισμούς πηγαίνει σε αμερικανικές εταιρείες. Ήδη υπάρχουν ευρωπαϊκές παραγγελίες 450 αμερικανικών αεροσκαφών F-35 και παρόμοιου αριθμού ελικοπτέρων, αρμάτων, ρουκετοβόλων Himars και drones.
Πρόσφατα, ο νέος Γερμανός ΥΠΕΞ, σε συνάντηση στην Αττάλεια, στήριξε την πρόθεση του καγκελαρίου Merz για αύξηση των αμυντικών δαπανών στο 5% του ΑΕΠ προκειμένου η Bundeswehr να γίνει «ο πιο δυνατός συμβατικός στρατός στην Ευρώπη, μέχρι το 2031». Όμως η αύξηση σε 5% θα ανεβάσει τις δαπάνες σε 160 δις. Το 2024 οι γερμανικές αμυντικές δαπάνες έφταναν το 2,1% του ΑΕΠ (90 δις ευρώ).
Κάθε αύξηση κατά μια μονάδα θα σημάνει 45 δις ευρώ περισσότερα, σε ετήσια βάση.
Το 3.5% θα πάει σε κλασικές αμυντικές δαπάνες και το 1,5% στην αμυντική βιομηχανία.
Σύμφωνα με ανάλυση της DW oι τωρινές γερμανικές ένοπλες δυνάμεις με 182.000 στρατιώτες θα φτάσουν τις 203.000 μέχρι το 2031, με πιο σύγχρονο εξοπλισμό.
Στην ίδια ανάλυση, ο Γάλλος πρόεδρος προωθεί μια στρατηγική παγκόσμιας παρουσίας. Με 203.000 στρατιώτες και 175.000 στην στρατοχωροφυλακή (gendarmerie) η οποία είναι κατάλοιπο του 19ου αιώνα για λόγους εσωτερικής τάξης, είναι η μόνη πυρηνική δύναμη στην Ε.Ε., θέτει θέμα «ρωσικής απειλής», θέμα αποστολής γαλλικών στρατευμάτων στην Ουκρανία και ζητάει να διπλασιασθεί ο αμυντικός προϋπολογισμός. Προτάθηκε ακόμη να εγκατασταθούν γαλλικά Rafale με πυρηνικά όπλα σε ευρωπαϊκές χώρες, σε μια προσπάθεια αντικατάστασης των αμερικανικών πυρηνικών και ενίσχυσης της ευρωπαϊκής αυτονομίας. Είναι αυτή η «αυτονομία» την οποία στηρίζουν αφελώς κύκλοι της σοσιαλδημοκρατίας και κάποιοι ανιστόρητοι Αριστεροί.
Η Πολωνία αποτελεί την κυριότερη δύναμη στις ανατολικές χώρες, με 4,12 % του ΑΕΠ αμυντικό προϋπολογισμό, 150.000 στρατιώτες και τάση μεγάλης αύξησης, παραγγελίες 600 αρμάτων από Ν. Κορέα και ΗΠΑ καθώς και πυροβόλα, F-35 κ.α.
Η Ιταλία έχει 165.000 στρατιώτες, αμυντικό προϋπολογισμό πολύ μικρό (1,49%), ο οποίος σύμφωνα με την πρωθυπουργό Μελόνι θα αυξηθεί και ήδη έχει παραγγείλει 1.000 άρματα μάχης από τη Γερμανία. Παράλληλα με την ισχυρή της Αεροπορία θέλει να κάνει ισχυρό και το αρματικό της δυναμικό. Τώρα για ποιο εχθρό θέλει τα άρματα Leopard-2 είναι κάτι που αναζητάται εκτός αν φαντάζεται τις ρωσικές στρατιές να απειλούν τη Ρώμη.
Προφανώς εκτός από τον ρόλο της στη Μεσόγειο, η Ιταλία θέλει να παίξει ρόλο και στην Ανατολική Ευρώπη.
Το Ηνωμένο Βασίλειο σχεδιάζει επίσης να ανεβάσει τις αμυντικές δαπάνες από 2,4% που είναι τώρα. Θα εστιάσει σε σύγχρονη τεχνολογία: drones, artificial intelligence, laser systems, με περισσότερα αμερικανικά αεροσκάφη F-35 ενώ διατηρεί τα πυρηνικά της όπλα σε υποβρύχια, όχι αυτόνομα αλλά σε συνεργασία με τις ΗΠΑ.
Ξεκίνησε συνεργασία με τη Γερμανία για κοινή κατασκευή πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς πέραν των 2.000 χλμ, προστασία της Βόρειας Θάλασσας και της Βαλτικής με γερμανικά αεροσκάφη ναυτικής συνεργασίας P-8A Poseidon. Ειδικό ενδιαφέρον έχει η συμφωνηθείσα προστασία των υπόγειων καλωδίων στη Βαλτική που μεταφέρουν ηλεκτρικό στις σκανδιναβικές χώρες. Κάτι που στην Ν.Α Μεσόγειο η τουρκική αυθαιρεσία και η ελληνική δειλία απαγόρευσαν και μεταφέρθηκε στο αόριστο μέλλον η ηλεκτρική σύνδεση Ελλάδος-Κύπρου.
Στη επίσκεψη τη Δευτέρα της προέδρου του ευρωπαϊκού συμβουλίου φον ντερ Λαϊεν και του προέδρου της ευρωπαϊκής επιτροπής Κόστα στο Λονδίνο, αποφασίστηκε για πρώτη φορά μετά το Brexit η συνεργασία στην αλιεία, παραγωγή χάλυβα, ενέργεια και συμμετοχή της Μ. Βρετανίας στο πρόγραμμα SAFE της Ε.Ε. των 150 δις για αμυντικά προγράμματα.
Η είσοδος της Βρετανίας από το παράθυρο στα ευρωπαϊκά αμυντικά θέματα επισημοποιείται μετά τον ισχυρό ρόλο που έχει στο Ουκρανικό με όπλα και διπλωματία.
Είναι δε προάγγελος της εισόδου της Τουρκίας, η οποία με την ανερχόμενη αμυντική βιομηχανία της και τον πολυπληθή στρατό της θα απαιτήσει διευρυμένο ρόλο στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στα αμυντικά και την εξωτερική πολιτική της Ε.Ε.
Η Πολωνία που προεδρεύει αυτό το εξάμηνο στην Ε.Ε. προωθεί την άρση του βέτο για τα αμυντικά προκειμένου να διευκολυνθούν ‘«ομονοούντες» εταίροι (like-minded) όπως η Τουρκία να μπουν στα εξοπλιστικά της Ευρώπης και στο REARM. Κάτι που έγινε ήδη από το παράθυρο με διμερείς συνεργασίες και εξαγορές εταιρειών όπως της ιταλικής Piaggio Aerospace από την τουρκική Baykar, τη συνεργασία με τον αεροναυπηγικό ιταλικό κολοσσό Leonardo και τις συνεργασίες της τουρκικής βιομηχανίας με την Airbus για παραγωγή εκπαιδευτικού αεροσκάφους στην Ισπανία. Το ίδιο επιδιώκουν και ισραηλινές εταιρείες.
Η επιστροφή στη λογική του 1950, με το ευρωπαϊκό REARM, τις φοβίες και την έλλειψη διπλωματίας είναι αποτέλεσμα του αδιεξόδου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της εγκατάλειψης των παραδοσιακών ευρωπαϊκών πολιτιστικών αρχών.
Η Ε.Ε. προσπαθεί να ανακάμψει την οικονομία της με την παραγωγή όπλων. Βρήκε εχθρό στη ρωσική ιμπεριαλιστική πολιτική και στην εισβολή στην Ουκρανία και καλλιεργεί τον μύθο ότι απειλείται η ευρωπαϊκή δημοκρατία και κυριαρχία.
Η ελληνική πολιτική είναι πιο υποταγμένη παρά ποτέ στους κυρίαρχους κύκλους της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Η εξάρτηση οδήγησε σε εγκατάλειψη των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας και αποπροσανατολισμό από τα πραγματικά προβλήματα.
Δυστυχώς για τη χώρα μας, έχουμε στα ανατολικά πραγματική απειλή. Οι προβληματισμοί μας δεν μοιάζουν με αυτούς των Βαλτικών χωρών ούτε της Πολωνίας. Κάθε ενέργεια που επιδιώκει την εύνοια των Ευρωπαίων θέτει σε αμφισβήτηση και σε δεύτερη μοίρα την αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής.
Η αποστολή πυροβολαρχίας Patriot και πυρομαχικών στην Ουκρανία θα αποδυναμώσει τη δική μας άμυνα.
Ας θυμηθούμε τον Ένγκελς που έλεγε το 1882 σε επιστολή του στον Κάουτσκυ που υπερασπιζόταν τον «υπεριμπεριαλισμό» δηλαδή την παγκοσμιοποίηση: «Για να μπορεί να παλέψει κανείς, χρειάζεται πρώτα ένα σταθερό έδαφος να σταθεί, αέρα, φως και χώρα. Αλλιώς, όλα είναι σκέτη φλυαρία».
(Ο Νίκος Τόσκας είναι υποστράτηγος ε.α. και πρώην υπουργός)
