Κάθε χρόνο και χειρότερα. Ο «υγρός τάφος» της Μεσογείου συνεχίζει να πνίγει χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες οι οποίοι το μόνο που επιθυμούν είναι μια καλύτερη ζωή. Να κάνουν πράξη τα όνειρά τους, να αφήσουν πίσω τους τις γενοκτονίες και την ανέχεια και να βρουν ένα ασφαλές καταφύγιο. Από αυτούς τους χιλιάδες νεκρούς, λιγότερο από το 25% ταυτοποιούνται επίσημα. Οι υπόλοιποι παραμένουν «ανώνυμοι».
Τώρα, ειδικοί από όλη την Ευρώπη ενώνουν τις δυνάμεις τους, προκειμένου τουλάχιστον να βοηθήσουν τους συγγενείς αυτών των ανθρώπων να μάθουν αν οι δικοί τους είναι ανάμεσα στους νεκρούς. Με «όπλο» νέες τεχνολογίες επιχειρούν να αυξήσουν το ποσοστό ταυτοποίησης αυτών των «άγνωστων» νεκρών.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ περισσότεροι από 2.200 άνθρωποι είτε έχασαν τη ζωή τους, είτε χάθηκαν στη Μεσόγειο κατά το ταξίδι τους προς την Ευρώπη. Ο αριθμός αυτός αναφέρθηκε σε δήλωση της Regina De Dominicis, της περιφερειακής διευθύντριας για την Ευρώπη και την Κεντρική Ασία για την υπηρεσία του ΟΗΕ για τα παιδιά, η οποία επισκιάστηκε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς όταν 20 άνθρωποι πνίγηκαν περίπου 20 μίλια από τις ακτές της Λιβύης.
Παρά τα κύματα, επτά άτομα, μεταξύ των οποίων ένα οκτάχρονο αγοράκι από τη Συρία, κατάφεραν να συνεχίσουν το ταξίδι με το ημιβυθισμένο σκάφος προτού βρεθούν από περιπολικό σκάφος του Λιμενικού της Ιταλίας το βράδυ της Τρίτης κοντά στο νότιο άκρο της Λαμπεντούζα. Το σκάφος μήκους 6 μέτρων είχε αναχωρήσει από τη Zuwara στη Λιβύη το βράδυ της Δευτέρας και άρχισε να βάζει νερά περίπου πέντε ώρες αργότερα, προκαλώντας πανικό.
Σε ένα άλλο ανάλογο περιστατικό τη περασμένη Δευτέρα, δύο άνθρωποι, ανάμεσά τους ένα πεντάχρονο παιδί, έχασαν τη ζωή τους και 17 επέζησαν όταν το πλοίο στο οποίο επέβαιναν βυθίστηκε στα ανοιχτά της βόρειας ακτογραμμής της Τυνησίας κατά τη διάρκεια μιας ακόμη προσπάθειάς τους να φτάσουν στην Ευρώπη.
Η De Dominicis ανέφερε με νόημα: «Ο αριθμός των νεκρών και ο αριθμός των αγνοουμένων στη Μεσόγειο το 2024 έχουν πλέον ξεπεράσει τους 2.200, με σχεδόν 1.700 ζωές να χάνονται μόνο στη διαδρομή της κεντρικής Μεσογείου. Αυτό περιλαμβάνει εκατοντάδες παιδιά, τα οποία αποτελούν ένα στους πέντε ανθρώπους που μεταναστεύουν μέσω της Μεσογείου. Η πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων θέλει να ξεφύγει από τις βίαιες συγκρούσεις και τη φτώχεια».
Τον περασμένο Δεκέμβριο, ένα 11χρονο κορίτσι, φορώντας ένα απλό σωσίβιο διασώθηκε στα ανοιχτά της Λαμπεντούζα. Είπε στους διασώστες ότι είχε περάσει τρεις ημέρες στη θάλασσα μετά από ένα ναυάγιο που εικάζεται ότι χάθηκαν 40 άνθρωποι.
Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης του ΟΗΕ έχει καταγράψει τουλάχιστον 25.500 θανάτους και εξαφανίσεις κατά το ταξίδι στη Μεσόγειο από το 2014. Οι περισσότεροι από τους θανάτους ή τις εξαφανίσεις προέρχονται από μετανάστες που ξεκινούν το ταξίδι τους από την Τυνησία και τη Λιβύη.
Σύμφωνα με το ιταλικό υπουργείο Εσωτερικών, 66.317 άτομα κατάφεραν να φτάσουν στην Ιταλία μόνο το 2024.
Μόνο το 25% των νεκρών προσφύγων ταυτοποιούνται επίσημα
Ένα δίκτυο εγκληματολόγων που συγκροτήθηκε πρόσφατα επιχειρεί να συνδράμει στις ταυτοποιήσεις, αναπτύσσοντας νέες τεχνολογίες που μπορούν να βοηθήσουν σε αυτό το δύσκολο έργο.
Η δράση για την ταυτοποίηση μεταναστών θυμάτων καταστροφών (MDVI Action) ξεκίνησε τον περασμένο Νοέμβριο. Ειδικοί από όλη την Ευρώπη ενώνουν τις δυνάμεις τους, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την ολοένα μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση των μη ταυτοποιημένων νεκρών μεταναστών στην Ευρώπη, όπως την περιγράφει η επικεφαλής του MDVI, Κάρολαιν Γουίλκινσον, καθηγήτρια του πανεπιστημίου Τζον Μουρς του Λίβερπουλ.
«Εκτιμάται ότι τουλάχιστον 25.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους τα τελευταία δέκα χρόνια, μόνο διασχίζοντας τη Μεσόγειο. Και αυτός ο αριθμός δεν περιλαμβάνει όσους σκοτώνονται στην ξηρά ή σε άλλες διαδρομές. Μόνο περίπου το 25% αυτών ταυτοποιούνται επίσημα. Και αυτό αφορά μόνο τις περιπτώσεις στις οποίες εντοπίζονται τα πτώματα. Υπάρχουν χιλιάδες άλλα πτώματα που δεν ανασύρθηκαν ποτέ από αυτές τις μεταναστευτικές τραγωδίες», επισημαίνει η Γουίλκινσον.
Μία ακόμα τραγική διάσταση δίνει η Τζούλια Μπλακ, από το πρόγραμμα αγνοούμενων μεταναστών του ΔΟΜ. «Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα βάρκες απλά να εξαφανίζονται. Αν εξαφανιστούν χωρίς να αφήσουν ίχνος, ρεαλιστικά οι μόνοι που γνωρίζουν ότι αυτοί οι άνθρωποι αγνοούνται, είναι οι συγγενείς τους», δηλώνει.
Τα εμπόδια στην ταυτοποίηση
Ένα βασικό ζήτημα είναι πως, σε αντίθεση με άλλα τραγικά περιστατικά, αυτοί οι άνθρωποι συχνά δεν έχουν πάνω τους διαβατήρια ή άλλα έγγραφα, που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ταυτοποίηση. Άλλο εμπόδιο είναι η διστακτικότητα φίλων ή συγγενών να μιλήσουν στις αρχές των χωρών όπου υποψιάζονται ότι έχουν χαθεί τα ίχνη ενός αγαπημένου τους προσώπου, παρότι θέλουν απεγνωσμένα να βρουν πληροφορίες.
Επιπλέον, μέχρι πρόσφατα χώρες ήταν απρόθυμες να αντιμετωπίσουν τους θανάτους μεταναστών ως περιπτώσεις που εμπίπτουν στην ταυτοποίηση θυμάτων καταστροφής (DVI). Κάτι που σήμαινε ότι συγκεκριμένα εγκληματολογικά πρωτόκολλα μπορεί να μην ακολουθούνταν ή να μην γινόταν η καλύτερη δυνατή συλλογή δεδομένων. «Αν πρόκειται για περίπτωση DVI, οι χώρες μπορούν επίσης να ζητήσουν βοήθεια από την Interpol, ή άλλα κράτη», εξηγεί η Γουίλκινσον. «Αν δεν θεωρηθεί περίπτωση DVI, η έρευνα συχνά μπορεί να θεωρηθεί ποινική, με αρνητικές συνέπειες για επιζώντες, ομάδες υποστήριξης ή συγγενείς των θυμάτων», συμπληρώνει.
Τα νέα «εργαλεία»
Το MDVI Action επικεντρώνεται κυρίως στη δημιουργία ερευνητικών συνεργασιών και στην αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που έχουν την τεχνογνωσία να βοηθήσουν με τέτοιες ταυτοποιήσεις.
Μία από αυτές τις πρωτοβουλίες εξερευνά τη χρήση «δευτερευόντων αναγνωριστικών», όπως τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα εκ γενετής σημάδια, τα τατουάζ ή τα σκουλαρίκια, ως νομικό μέσο ταυτοποίησης. Παρότι τέτοια χαρακτηριστικά χρησιμοποιούνται ανεπίσημα, μέχρι στιγμής τα μόνα αναγνωριστικά που είναι νομικά αποδεκτά είναι τα ιατρικά αρχεία, το DNA και τα αποτυπώματα.
Όμως, η δυσπιστία για τις αρχές μπορεί να σημαίνει ότι συγγενείς ενδέχεται να είναι απρόθυμοι να δώσουν δείγμα DNA για να γίνει σύγκριση. Επίσης, μπορεί να μην υπάρχουν τα αποτυπώματα και τα ιατρικά αρχεία του αγνοούμενου.
Συχνά, πιο εύκολο είναι να βρεθούν φωτογραφίες του αγνοούμενου, τις οποίες μπορεί να έβγαλε ακόμα και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού και να αναρτήθηκαν στα social media. Τον περασμένο Αύγουστο η Γουίλκινσον και οι συνάδελφοί της δημοσίευσαν μελέτη στην οποία έγινε σύγκριση μεταθανάτιων φωτογραφιών 29 ταυτοποιημένων νεκρών μεταναστών με άλλες που είχαν βγάλει εν ζωή. Ακολουθώντας το πρωτόκολλο που ανέπτυξαν, εξέτασαν αν μπορούσαν να «ταιριάξουν» σωστά αυτές τις φωτογραφίες πριν και μετά τον θάνατο. Το ποσοστό ακρίβειας ήταν 85%.
Άλλη πρωτοβουλία ήταν η ανάπτυξη εύχρηστων σκάνερ που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν διασώστες ή εργαζόμενοι οργανώσεων για να καταγράψουν τα χαρακτηριστικά των νεκρών προσφύγων, προτού προχωρήσει η αποσύνθεση, κάτι που ενισχύει τις πιθανότητες για ταυτοποίηση.
«Η μαγεία του 3D είναι ότι μόλις αποτυπωθεί η εικόνα, μπορείς να αλλάξεις τις γωνίες, τον φωτισμό, να εισάγεις διάφορα στοιχεία που μπορεί να κάνει το πρόσωπο πιο αγνωρίσιμο για κάποιον που γνώριζε αυτό το άτομο. Κάτι που μπορεί να είναι δύσκολο με μια φωτογραφία δύο διαστάσεων», επισημαίνει ο δρ. Φρέντερφικ Μπεζόμπες, ο οποίος αναπτύσσει τα σκάνερ.
Άλλες τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν πρόσφατα μπορούν να βοηθήσουν στην ανάσυρση νεκρών από τη θάλασσα. Ο δρ. Τόμας Nταμπρόφσκι μίλησε στο πρώτο συνέδριο του MDVI Action για το λογισμικό που ανέπτυξε. Αυτό συνδυάζει προβλέψεις για τα ωκεάνια ρεύματα με μοντέλα για το πώς διάφοροι τύπου σωματιδίων συμπεριφέρονται με ή χωρίς άνεμο, για να προβλέψει πού είναι πιθανό να ξεβραστούν νεκροί ή επιζώντες. Οι ιρλανδικές αρχές ήδη χρησιμοποιούν αυτό το λογισμικό στις έρευνές τους.
Με πληροφορίες από Guardian
